Bách bộ và những công dụng chữa bệnh tuyệt vời – Thầy Thuốc Việt Nam

Bách bộ và những công dụng chữa bệnh tuyệt vời

Cây bách bộ mọc hoang rất nhiều ở các tỉnh miền núi phía Tây Bắc nước ta. Là một vị thuốc rất quý, tuy nhiên dân ta vẫn rất ít người biết vào sử dụng vị thuốc này. Thời gian qua củ bách bộ đã bị người Trung Quốc sang thu mua rất ráo riết khiến trữ lượng củ ngoài tự nhiên giảm đi rất nhiều.

1. Tên gọi

Tên thường gọi: Vị thuốc Bách bồ còn gọi Đẹt ác, Dây ba mươi, Bà Phụ Thảo (Nhật Hoa TửBản Thảo), Bách Nãi, Dã Thiên Môn Đông (Bản Thảo Cương Mục), Vương Phú, Thấu Dược, Bà Tế, Bách Điều Căn, Bà Luật Hương (Hòa Hán Dược Khảo), Man Mách Bộ, Bách Bộ Thảo, Cửu Trùng Căn, Cửu Thập Cửu Điều Căn (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển),Dây Ba Mươi, Đẹt Ác, Bẳn Sam, Síp (Thái), (Pê) Chầu Chàng (H’mông), Robat Tơhai, Hiungui (Giarai), Sam Sip lạc [Tày] (Dược Liệu Việt Nam).

Tên khoa học : Stemona tuberosa Lour. Họtemonaceae
Họ khoa học : Bách Bộ ( Stemonaceae ) .

2. Mô tả
Đặc điểm tự nhiên

Cây bách bộ là một cây thuốc quý. Cây dạng dây leo thân nhỏ nhẵn, quấn, hoàn toàn có thể dài 10 cm, lá mọc đối có khi thuôn dài thân nổi rõ trên mặt lá, 10 – 12 gân phụ chạy dọc từ cuống lá đến ngọn lá, cụm hoa mọc ở kẽ lá, có cuống dài 2-4 cm, gồm 1-2 hoa to màu vàng hoặc màu đỏ. Bao hoa gồm 4 phận, 4 nhụy giống nhau, chỉ nhị ngắn. Bầu hình nón, quả nặng có 4 hạt, ra hoa vào mùa hè. Rễ chùm gần đến 30 củ ( nên mới gọi là Dây Ba Mươi ), có khi nhiều hơn nữa. Mọc hoang dại khắp nơi, đặc biệt quan trọng là những vùng đồng núi .
Hình ảnh Cây bách bộRễ củ Bách bộ khô hình con thoi dài khoảng chừng 6-12 cm, thô khoảng chừng 0,5 – 1 cm, phần dưới phồng to đỉnh nhỏ dần, có xếp vết nhăn teo có rãnh dọc sâu bên ngoài màu vàng trắng hoặc sám vàng. Chất cứng giòn chắc, ít ngọt, đắng nhiều, mùi thơm ngát, vỏ ngoài đỏ hay nâu sẫm là tốt

Thu hoạch

Dùng củ nhiều năm để dùng thuốc, củ càng lâu năm càng to càng dài, thu hoặc vào đầu đông hàng năm, hoặc vào lúc đầu xuân, chồi cây chưa hoạt động giải trí, trước khi thu hoạch, cắt bỏ dây thân, nhổ bỏ cây choai, đào hàng loạt củ lên, rửa sạch phơi khô .

Vùng trồng, cách trồng

Mọc hoang dại khắp nơi, đặc biệt quan trọng là những vùng đồng núi .

Bộ phận dùng làm thuốc

Dùng rễ củ, rễ thường cong queo dài từ 5-25 cm đường kính từ 0,5 – 1,5 cm. Đầu trên hơi phình to, đầu dưới thuôn nhỏ dần .
Hình ảnh Củ bách bộ

3. Các thành phần hóa học

Trong loại Radix Stemonae Japonicae có Stemonine, Stemonidine, Isostemonidine, Protostemonine, Paipunine, Sinostemonine
Trong loại Radix Stemonae Sessilifoliae có : Stemonine, Isostemonidine, Protostemonine, Tubersostemonine, Hodorine, Sessilistemonine ( Tài Nguyên Cây Thuốc Nước Ta )
Trong loại Radix Stemonae Tuberosae có : Stemonine, Tubersostemonine, Isotubersostemonine, Stemine, Hypotubersostemonine, Oxotubersostemonine ( Tài Nguyên Cây Thuốc Nước Ta ) .
Rễ Bách bộ chứa Tuberostemonin, Stnin, Oxotuberostemonin. Ngoài ra còn 1 số Alcaloid khác chưa rõ cấu trúc : Stmonin C22H33O4N4N, điểm chảy 1620, Isostemonin C22H33O4N, điểm chảy 2122160, Isotuberostemonin C22H33O4N, điểm chảy 1231250, Hypotuberostemonin C19H2123O3N, Stemotuberin, điểm chảy 77820, Setemonidin C19H31O5N, Paipunin C24H34O4N. Rễ còn chứa Glucid 2,3 %, Lipid 0,84 %, Protid 9,25 % và 1 số Acid hữu cơ ( Acid Citric, Malic, Oxalic, Succinic, Acetic … ]

4. Tác dụng dược lý

4.1 Tác dụng kháng vi trùng

Radix Stemonae in vitro có tính năng kháng khuẩn so với nhiều loại khuẩn gây bệnh gồm : Streptococus Pneumoniae, bHemolytic Streptococus, Neisseria Meningitidis và Staphylococus aureus ( Trung Dược Học ) .

4.2 Tác dụng diệt ký sinh trùng

Dịch cồn hoặc nước ngâm kiệt của Bách Bộ có tính năng diệt ký sinh trùng như chấy rận, bọ chét, ấu trùng ruồi, muỗi, rệp … ( Trung Dược Học ) .

4.3 Tác động lên hệ hô hấp

Nước sắc Bách bộ không tỏ ra có tính năng giảm ho do chích Iod nơi mèo. Bách bộ có tính năng làm giảm hưng phấn trung khu hô hấp của động vật hoang dã, làm giảm ho do ức chế phản xạ ho. Đối với kháng Histamin gây co giật, Bách bộ có công dụng giống như Aminophylline nhưng hòa hoãn và lê dài hơn ( Trung Dược Học ) .

4.4 Dùng trong bệnh nhiễm

Theo dõi hơn 100 bệnh nhân dùng nước sắc Bách bộ, cho thấy có 85 % có hiệu suất cao giảm ho ( Trung Dược Học ). Tác dụng trị ho : Stemonin có tính năng làm giảm tính hưng phấn của TT hô hấp của động vật hoang dã, ức chế phản xạ ho, do đó có tính năng trị ho. Bách bộ đã được thí nghiệm chữa lao hạch có hiệu quả tốt ( Tài Nguyên Cây Thuốc Nước Ta ) .

4.5 Tác dụng trị giun và diệt côn trùng nhỏ

Ngâm giun trong dung dịch 0,15 % Stemonin, giun sẽ tê liệt sau 15 phút. Nếu kịp thời lấy giun ra khỏi dung dịch, giun sẽ hồi sinh lại. Tiêm dung dịch Stemonin sulfat ( 3 mg ) vào ếch nặng 25 g, hoàn toàn có thể làm cho ếch tê bại, sau 12 giờ thì bình phục. Dùng rượu thuốc Bách bộ 1/10 trong rượu 700, ngâm hoặc phun vào con rận, rận sẽ chết sau một phút. Nếu ngâm rệp, con vật sẽ chết nhanh hơn ( Tài Nguyên Cây Thuốc Nước Ta ) .

4.6 Tác dụng kháng khuẩn

Bách bộ có tính năng diệt vi trùng ở ruột gìa và kháng vi trùng của bệnh lỵ, phó thương hàn

5. Tính vị quy kinh

Tính vị : Vị ngọt đắng, tính hơi ôn
Quy kinh : Vào kinh Phế

6. Công năng – chủ trị

Công năng : Nhuận phế, chỉ khái, sát trùng
Chủ trị : Trị ho do hư lao. Thường dùng trong trị lao phổi, khí quản viêm mạn tính, ho gà, giun đũa, giun kim ( Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách ) .

7. Liều dùng – kiêng kỵ

Liều dùng

Dùng từ 4 – 20 g, ngứa ngoài da, dùng ngoài tùy ý .

Dùng sống: trị ghẻ lở, giun sán. Dùng chín: trị ho hàn, ho lao

Kiêng kỵ

Tỳ hư, tiêu chảy : không dùng ( Trung Dược Học ) .
Vị này dễ làm thương tổn tới Vị, có tính hoạt trường, thế cho nên người Tỳ hư, tiêu chảy : cấm dùng ( Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách ) .

8. Ứng dụng lâm sàng

8.1 Trị ho kinh hoàng

Dùng rễ Bách bộ, Gừng sống, gĩa lấy nước, 2 vị bằng nhau, sắc uống 2 chén ( Trữu Hậu phương ) .
Dùng rễ Bách bộ ngâm rượu, ngày uống 1 chén, ngày 3 lần ( Trương Văn Trọng ) .

8.2 Trị nuốt phải đồng xu tiền

Dùng 160 g rễ Bách bộ, 640 g rượu, ngâm một đêm. Uống mỗi lần 1 tô, ngày 3 lần ( Ngoại Đài Bí Yếu phương ) .

8.3 Trị ho lâu năm

Bách bộ ( rễ ) 20 cân, gĩa vắt nước, sắc lại cho dẻo quánh. Mỗi lần uống 1 muỗng canh, ngày 3 lần ( Thiên Kim phương )

8.4 Trị ho nhiều

Dùng Bách bộ ( cả dây lẫn rễ ), gĩa vắt lấy nước cốt, trộn với mật ong, 2 thứ bằng nhau. Nấu thành cao, ngậm nước nuốt từ từ ( Tục Thập Toàn phương ) .

8.5 Trị tự nhiên ho không dứt

Bách bộ ( củ rễ ), hơ trên lửa nướng cho khô, mỗi lần lấy nước một chút ít ngậm nuốt nước ( Phổ Tế phương ) .

8.6 Trị trẻ nhỏ ho do hàn

Bách bộ sao, Ma hoàng khử mắt, mỗi thứ 30 g, tán bột. Hạnh nhân ( bỏ vỏ, bỏ đầu nhọn ) sao, bỏ vào nước thật sôi, vớt ra, nghiền bột, cho mật vào nặn viên bằng hạt Bồ kết. Mỗi lần uống 23 viên với nước nóng ( Tiểu Nhi Dược Chứng Trực Quyết ). T

8.7 Trị phù, vàng da cả người

Bách bộ ( củ ) mới đào về, rửa sạch, gĩa nát. Đắp một miếng lên rốn, lấy nửa tô xôi gĩa mềm dẻo đắp trên miếng Bách bộ vừa qua, xong lấy khăn bịt lại 12 ngày sau thấy trong ruột có hôi mùi rượu thì tiểu được, hết phù ( Dương Thị Gia Tàng Phương ) .

8.8 Trị những loại côn trùng nhỏ vào lỗ tai

Bách bộ ( sao ) nghiền nát, trộn vớidầu mè bôi trong lỗ tai ( Thánh Tế Tổng Lục ). Trị áo quần có rận, rệp, bọ chét, chí : Dùng Bách bộ, Tần giao nghiền nhỏ cho vào lồng tre xông khói lên, hoàn toàn có thể nấu nước giặt ( Kinh Nghiệm Phương ) .

8.9 Trị giun kim

Bách bộ tươi, sắc kẹo thụt vào hậu môn trong một tuần ( Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách ) .

8.10 Trị giun đũa

Bách bộ 12 g, sắc uống vào buổi sáng lúc đói, liên tục 5 ngày, sau đó dùng thuốc xổ mỗi sáng ( Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách ) .

8.11 Trị những chứng ho do hư chứng

Bách bộ, Tang căn bạch bì, Thiên môn đông, Mạch môn đông, Bối mẫu, Tỳ bà diệp, Ngũ vị tử, Tử uyển, sắc uống ( Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách ) .

8.12 Trị ho do cảm mạo, ngứa họng, đờm ít

Bách bộ 16 g, Kinh giới 12 g, Bạch tiền 12 g, Cát cánh 12 g, Sắc uống ( Trung Dược Học ) .

8.13 Trị lao phổi có hang

Bách bộ 20 g, Hoàng cầm 10 g, Đơn bì 10 g, Đào nhân 10 g, Sắc đặc còn 60 ml, uống ngày 1 thang, liên tục 2 – 3 tháng. Đã trị 93 cas, tác dụng tốt ( Đặng Tường Vinh Trung Quốc Phòng Lao Tạp Chí 1966, 1 : 27 ) .

8.14 Trị ho do lao phổi, do phế nhiệt

Bách bộ 640 g, Sa sâm 640 g, đổ 10 cân nước sắc bỏ bã, trộn với 640 gmật ong, nấu nhỏ lửa cho thành cao. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 8 ml ( Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược ) .

8.15 Trị ho, suyễn, khí quản viêm mãn tính

Bách bộ 20 g, Miên hoa căn 5 cái, Ma hoàng 8 g, Đại toán 1 củ, sắc uống ( Sổ Tay LâmSàng Trung Dược ) .

8.16 Trị ho gà

Bách bộ 10 – 15 g, sắc uống ( Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược ) .
Bách bộ 12 g, Bạch tiền 12 g, Cam thảo 4 g, Đại toán 2 tép, sắc uống với đường, mỗi ngày chia làm 3 lần uống liên tục 3 – 4 ngày ( Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược ) .

8.17 Trị giun kim

Bách bộ, Binh lang, Sử quân tử, những vị bằng nhau tán bột, trộn dầu thụt quanh hậu môn ( Những Cây Thuốc Vị Thuốc Nước Ta ) .
Bách bộ 40 g, đổ nước sắc còn 10-20 ml thụt vào hậu môn trước khi ngủ, liên tục 23 đêm. Hoặc dùng Bách bộ 20 g, Tử thảo 20 g, Vaselin 100 g, tán bột, trộn với Thanh cao bôi quanh hậu môn ( Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược ) .

8.18 Trị chí, rận, bọ chét

Bách bộ 120g, ngâm với 1 lít Cồn, sau 24 giờ sức ở ngoài da (Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược).

8.19 Trị mần ngứa ngoài da, viêm da mề đay, muỗi cắn, vẩy nến

Bách bộ xắt ra, dùng mặt sắt đó xát vào nơi đau, ngày nhiều lần ( Sổ Tay Lâm Sàng Trung Dược ) .

Nội khoa Việt Nam sưu tầm và tổng hợp

( Visited 32.965 times, 5 visits today )

Rate this post