Chè (thực vật) – Wikipedia tiếng Việt

” Chè ( thực vật ) ” đổi hướng tới đây. Đối với những cách dùng khác, xem ChèĐối với những định nghĩa khác, xem Trà ( khuynh hướng )

Chè (hay trà, tên khoa học: Camellia sinensis) là loài cây mà lá và chồi được sử dụng để sản xuất trà (đừng nhầm với cây hoa trà). Tên gọi sinensis có nghĩa là “Trung Quốc” trong tiếng Latinh. Các danh pháp khoa học cũ còn có Thea bohea và Thea viridis.

Trà xanh, trà ô long và trà đen tất cả đều được chế biến từ loài này, nhưng ở các mức độ oxy hóa khác nhau.

Camellia sinensis

Camellia sinensis xuất xứ từ Đông Á, Nam Á và Đông Nam Á, nhưng ngày nay nó được trồng phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới, trong các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nó là loại cây xanh lưu niên mọc thành bụi hoặc các cây nhỏ, thông thường được xén tỉa để thấp hơn 2 mét (6 ft) khi được trồng để lấy lá. Nó có rễ cái dài. Hoa chè màu trắng ánh vàng, đường kính từ 2,5–4 cm, với 7 – 8 cánh hoa. Hạt của nó có thể ép để lấy dầu.

Hạt của Camellia sinensis và Camellia oleifera được ép lấy tinh dầu trà, gia vị ngọt và dầu ăn không được trộn lẫn với tinh dầu trà. Tinh dầu thường được sử dụng làm thuốc và mỹ phẩm, có khởi nguồn từ lá của nhiều thực vật khác.

Lá của chè dài từ 4 – 15 cm và rộng khoảng chừng 2 – 5 cm. Lá tươi chứa khoảng chừng 4 % caffein. Lá non có sắc xanh lục nhạt được thu hoạch để sản xuất trà. Ở thời đoạn đó, mặt dưới lá có lông tơ ngắn màu trắng. Lá già thì chuyển sang màu lục sẫm. Tùy lứa tuổi mà lá chè hoàn toàn có thể dùng làm thành phẩm chè khác nhau vì thành phần hóa học trong lá khác nhau. Thông thường, chỉ có lá chồi và 2 đến 3 lá mới mọc gần thời hạn đó được thu hoạch để chế biến. Việc thu hoạch thủ công bằng tay diễn ra đều đặn mỗi 1 đến 2 tuần .

Trồng trọt và phân bổ[sửa|sửa mã nguồn]

Chè thường được trồng ở vùng nhiệt đới gió mùa và cận nhiệt đới, nơi có lượng mưa tối thiểu là 127 cm. ( 50 inches ) mỗi năm. Khí hậu khí ẩm và nhiều nắng ấm là hai yếu tố chính. Ngoài khu vực lý tưởng kể trên, cây chè hoàn toàn có thể sống suốt từ đường xích đạo lên đến miền nam nước Anh như Cornwall. [ 1 ] Chè ngon thường mọc ở cao độ trên 1.500 mét ( 4.900 feet ) để cây chè tăng trưởng chậm, tích tụ nhiều mùi vị đậm đà .
Những cây chè Shan tuyết cổ thụ Một đồi chè ở Phú Thọ

Cây chè tại Việt Nam đến giữa thế kỷ XX được trồng khắp miền quê ngoài Bắc và Trung (phương ngữ tại đây thường gọi là chè), diện tích lớn nhất ở hai tỉnh Phú Thọ và Quảng Nam.[2] Loại này thân mọc cao, lá lớn và dày, có thể hái về vò nát để nấu uống tươi gọi là chè xanh. Loại thứ hai là chè đồn điền du nhập từ phương Tây, cây thấp, lá nhỏ, thường phải ủ rồi mới nấu nước. Hạng nhất là chè búp (hoặc chè nõn tôm), có khi gọi văn vẻ là “chè bạch mao” hay “chè bạch tuyết” nếu búp có lông tơ trắng ở đầu ngọn. Hạng nhì là hai lá chè kế (còn có thể phân chia “một tôm một lá” tức lấy búp và một lá kế, và “một tôm hai lá” tức lấy búp và hai lá tiếp theo). Lá thứ tư, thứ năm là chè hạng ba. Những lá dưới nữa thì dùng làm chè mạn, rẻ hơn cả.[3]

Đồn điền cây chè thì mãi đến năm 1924 thời Pháp thuộc mới khởi đầu hoạt động giải trí ở vùng Cao nguyên Trung Kỳ gồm những tỉnh Kontum, Pleiku, Darlac và Đồng Nai Thượng. [ 4 ] Sang thập niên 1930, chè được đem trồng một cách quy mô trên cao nguyên vùng B’lao và Djiring và vùng này sau chiếm địa vị là vựa chè. [ 5 ]Tính đến năm 1960, Nước Ta xuất cảng 2 nghìn tấn chè mỗi năm. [ 3 ] Đến năm 2007 thì sản lượng chè của Nước Ta đã vượt một triệu tấn, canh tác trên 125.000 hecta. [ 5 ]Vào đầu năm năm nay, thị trường lớn nhất mua chè Nước Ta là Pakistan chiếm khoảng chừng 1/3 thị trường. Nước Ta cũng là nước xuất cảng chè đứng thứ năm trên quốc tế. Tuy nhiên giá bán thấp hơn so với những nước khác vì phẩm chất kém, chỉ đạt 60-70 % giá thị trường quốc tế. [ 6 ]

Phần lớn chè được sản xuất tại Ấn Độ gọi là chè Assam (đôi khi nó được gọi là C. sinensis assamica hay C. assamica). Đây là loại cây nhỏ (thân đơn), lá to bản. Trong thiên nhiên, chè Assam có thể mọc cao đến 6 – 20 mét (20–65 ft); nhưng khi canh tác thì cây được xén kỹ chỉ còn cao nhỉnh hơn thắt lưng người. Ở những vùng đất trũng, cây chè cần độ ẩm cao (mưa nhiều) nhưng đất trồng phải ráo nước, không được úng. Những cây chè thuần hóa không chịu được nhiệt độ quá cao.

Cây chè Assam được phát hiện năm 1823 ( mặc dầu đã được người dân địa phương sử dụng làm đồ uống từ lâu ). Chè Assam sau đó được dùng là một trong hai giống chè gốc. Tất cả những cây chè Assam và phần đông chè Ceylon ( Tích Lan, nay là Sri Lanka ) có nguồn gốc từ giống cây này. Chè Assam có mùi vị ngọt khi pha nước uống, không giống như vị những loại chè Nước Trung Hoa .

Chè Campuchia đôi khi được gọi là C. sinensis parvifolia. Lá chè này về kích thước trung bình, giữa lá chè Assam và lá chè Trung Quốc; nó là một loại cây nhỏ, dạng bụi. Đôi khi người ta coi biến thể này là sản phẩm lai ghép của chè Assam và Trung Quốc.

Chè Trung Quốc (đôi khi gọi là C. sinensis sinensis) là loài cây lá nhỏ, nhiều thân mọc thành bụi rậm cao tới 3 mét. Đây là loại chè đầu tiên được ghi nhận với lịch sử trong văn tịch hơn 3000 năm, chè này được dùng sản xuất nhiều loại chè nổi tiếng.

Lá chè là thức ăn của nhiều loài động vật hoang dã ăn cỏ, như những loài sâu bướm thuộc họ Peribatodes rhomboidaria, Geometridae .

Hiệu quả sức khỏe thể chất[sửa|sửa mã nguồn]

Lá chè được dùng trong Đông y để trị hen phế quản ( như một loại thuốc trị hen suyễn ), nhiệt miệng, đau thắt ngực, bệnh tim mạch vành và bệnh mạch máu ngoài .

Ngày nay, trà xanh phổ biến khắp nơi, là thức uống rất có lợi cho sức khỏe, góp phần ngừa ung thư, giảm cholesterol, diệt khuẩn và giảm cân.[7] Trà chứa lượng lớn catechins, một chất chống oxy hóa. Trong các hoạt tính, (-)-catechin từ C. sinensis làm kích thích PPARgamma, thụ quan hạt nhân, là mục tiêu dược lý hiện hành cho điều trị đái tháo đường loại 2.[8]

Tuy nhiên, thời nay trà cũng có tính năng xấu đến sức khỏe thể chất, như chứa caffein vượt mức được cho phép, nhiều loại trà còn chứa flo và oxalat .

Thư viện ảnh[sửa|sửa mã nguồn]

  • Dầu trà được chiết từ Melaleuca alternifolia có nguồn gốc ở Úc và không có liên quan gì đến cây trà (chè) nói trong bài này.
  • Cây trà là tên gọi đôi khi được áp dụng cho một số các loài thực vật khác không liên quan gì đến cây trà (chè) thực thụ này.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

(tiếng Anh)

(tiếng Việt)

Rate this post