Ngựa vằn tiếng Anh đọc là gì

Ngựa vằn (tiếng Anh: Zebra;/ˈzɛbrə/ ZEB-rə hoặc /ˈziːbrə/ ZEE-brə)[1] là một số loài họ Ngựa châu Phi được nhận dạng bởi các sọc đen và trắng đặc trưng trên người chúng. Sọc của chúng có những biểu tượng khác nhau, mang tính độc nhất cho mỗi cá thể.[2] Loài động vật này thường sống theo bầy đàn. Không giống như các loài có quan hệ gần gũi như ngựa và lừa, ngựa vằn chưa bao giờ được thực sự thuần hóa. Có ba loài ngựa vằn: Ngựa vằn núi, Ngựa vằn đồng bằng và Ngựa vằn Grevy. Ngựa vằn đồng bằng và ngựa vằn núi thuộc phân chi Hippotigris, trong khi ngựa vằn Grevy lại là loài duy nhất của phân chi Dolichohippus. Cả ba loài này đều thuộc chi Equus bên cạnh những loài họ ngựa khác.

Nội dung chính

• Mục lục
• Từ nguyênSửa đổi
• Phân loài và tiến hóaSửa đổi
• Phân loàiSửa đổi
• Đặc điểm hình thểSửa đổi
• Kích thước và cân nặngSửa đổi
• Vằn sọcSửa đổi
• Tương tác với con ngườiSửa đổi
• Thuần hóaSửa đổi
• Bảo tồnSửa đổi
• Tham khảoSửa đổi
• Liên kết ngoàiSửa đổi

Ngựa vằn
Một con ngựa vằn
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Động vật
Ngành (phylum)	Động vật có dây sống
Lớp (class)	Lớp Thú
Bộ (ordo)	Bộ Guốc lẻ
Họ (familia)	Họ Ngựa
Chi (genus)	Equus
Phân chi (subgenus)	Hippotigris and Dolichohippus
Loài
Ngựa vằn núi Ngựa vằn đồng bằng Bạn đang đọc: Ngựa vằn tiếng Anh đọc là gì Ngựa vằn Grevy

Những vằn sọc độc nhất của ngựa vằn khiến chúng trở thành một trong những loài động vật hoang dã quen thuộc nhất so với con người. Chúng Open ở nhiều kiểu thiên nhiên và môi trường sống, ví dụ điển hình như đồng cỏ, trảng cỏ, rừng thưa, bụi rậm gai góc, núi và đồi ven biển. Tuy nhiên những yếu tố con người khác nhau đã tác động ảnh hưởng nghiêm trọng đến quần thể ngựa vằn, đặc biệt quan trọng là nạn săn bắn lấy da và sự hủy hoại thiên nhiên và môi trường sống. Ngựa vằn Grevy và ngựa vằn núi đều đang bị rình rập đe dọa tuyệt chủng. Trong khi quần thể ngựa vằn đồng bằng rất đông, một phân chi của nhánh này là Quagga đã bị tuyệt chủng vào cuối thế kỷ XIX – mặc dầu lúc bấy giờ có một kế hoạch gọi là Dự án Quagga đang được tiến hành nhằm mục đích gây giống loài ngựa vằn có kiểu hình tựa như như Quagga theo một quy trình gọi là phục sinh giống .

Mục lục

• 1 Từ nguyên
• 2 Phân loài và tiến hóa
• 2.1 Phân loài
• 3 Đặc điểm hình thể
• 3.1 Kích thước và cân nặng
• 3.2 Vằn sọc
• 4 Tương tác với con người
• 4.1 Thuần hóa
• 4.2 Bảo tồn
• 5 Tham khảo
• 6 Liên kết ngoài

Từ nguyênSửa đổi

Trong tiếng Việt, tên gọi ngựa vằn đơn giản chỉ là những con ngựa có vằn, thực ra thì họa tiết của chúng dạng sọc (trắng đen) hơn là vằn. Từ zebra trong tiếng Anh có nguồn gốc từ năm 1600 trước công nguyên, từ ngựa vằn Ý hoặc có thể từ tiếng Bồ Đào Nha,[3] theo ngôn ngữ Congo (như đã nêu trong Từ điển tiếng Anh Oxford). Từ điển Encarta lại nói nguồn gốc cuối cùng của từ này chưa chắc chắn, nhưng có lẽ nó xuất phát từ từ equiferus trong tiếng Latin nghĩa là “ngựa hoang”; là gộp lại của từ equus (ngựa) và ferus (hoang dã). Từ này được phát âm theo truyền thống bắt đầu bằng nguyên âm dài, nhưng trải qua thế kỷ XX, cách phát âm bắt đầu bằng nguyên âm ngắn trở nên phổ biến ở Anh cũng như các nước Khối thịnh vượng chung.[4] Cách phát âm bằng nguyên âm dài vẫn còn được sử dụng theo tiêu chuẩn ở Hoa Kỳ.

Phân loài và tiến hóaSửa đổi

Xem thêm : Sự tiến hóa của ngựaMột con ngựa vằn đang ăn cỏHai con ngựa vằn đang chiến đấuNgựa vằn tiến hóa từ những con ngựa của Cựu Thế giới trong khoảng chừng 4 triệu năm trước. Có gợi ý rằng ngựa vằn là loài đa ngành và những sọc ngựa đã tiến hóa nhiều hơn một lần. Các sọc to được thừa nhận sử dụng ít so với loài ngựa sống ở tỷ lệ thấp trong sa mạc ( như lừa và ngựa ), hoặc những con sống ở khí hậu lạnh hơn hàng năm với tấm lông xù xì ( như 1 số ít con ngựa ). [ 5 ] Tuy nhiên dẫn chứng phân tử lại cho rằng ngựa vằn là loài đơn ngành. [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ]

Phân loàiSửa đổi

Một con ngựa vằn màu kem trong điều kiện kèm theo nuôi nhốt .

• Chi: Equus (Chi Lừa ngựa)
• Phân chi: Hippotigris: Ngựa vằn
• Ngựa vằn đồng bằng (Equus quagga)
• Equus burchellii, Equus quagga burchellii: Ngựa vằn Burchell
• ”Equus quagga boehmi
• Equus quagga borensis
• Equus quagga chapmani
• Equus quagga crawshayi
• Quagga, Equus quagga quagga (tuyệt chủng)
• Ngựa vằn núi (Equus zebra)
• Equus zebra zebra
• Equus zebra hartmannae
• Phân chi: Dolichohippus
• Ngựa vằn Grevy, Equus grevyi

Ngựa vằn đồng bằng (Equus quagga, trước đây là Equus burchelli) là loài phổ biến nhất, có khoảng sáu phân chi phân bố ở khắp miền Đông và Nam châu Phi. Những phân chi đặc biệt của nó là những ngựa vằn phổ biến như ngựa vằn Burchell (thực ra là phân chi Equus quagga burchellii), ngựa vằn Chapman, ngựa vằn Wahlberg, ngựa vằn Selous, ngựa vằn Grant, ngựa vằn Boehm và Quagga (một phân chi đã tuyệt chủng Equus quagga quagga).

Ngựa vằn núi (Equus zebra) ở tây nam châu Phi thường có bộ lông bóng với sọc bụng trắng và nhỏ hơn so với ngựa vằn đồng bằng. Ngựa vằn Grevy là loài lớn nhất với đầu dài và hẹp. Nó sống chủ yếu ở những vùng bán đồng cỏ khô cằn của Ethiopia và phía bắc Kenya. Ngựa vằn Grevy là loài quý hiếm nhất và được xếp vào diện có nguy cơ tuyệt chủng.

Đặc điểm hình thểSửa đổi

Kích thước và cân nặngSửa đổi

Sọ của một con Ngựa vằn Grant .Những con ngựa vằn đồng bằng chung có độ dài vai khoảng chừng 1,21,3 m ( 4751 in ) với chiều dọc khung hình khác nhau, từ 22,6 m ( 6,68,5 ft ) với cỡ đuôi 0,5 m ( 20 in ). Nó hoàn toàn có thể nặng tới 350 kg ( 770 lb ), con đực thường lớn hơn con cháu. Ngựa vằn Grevy có size lớn hơn nhiều, trong khi của ngựa vằn núi lại nhỏ hơn. [ 9 ]

Vằn sọcSửa đổi

Ngựa vằn tại KenyaCác sọc đen và trắng hoàn toàn có thể có 1 số ít công dụng .Trước đây người ta tin rằng ngựa vằn là loài động vật hoang dã trắng với sọc đen, kể từ khi một số ít con ngựa vằn có sọc trắng dưới bụng. Tuy nhiên vật chứng phôi học lại cho thấy rằng màu lông nền của con vật này là màu đen và sọc trắng dưới bụng chỉ là phần thêm vào. [ 5 ] Có năng lực những vằn sọc được tạo nên bởi sự phối hợp của những yếu tố này. [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] Các vằn của con ngựa thường có hướng thẳng đứng ở nửa thân trước, riêng nửa thân sau thì có hướng nằm ngang. [ 13 ]Một vài giả thuyết đã được đưa ra để lý giải về sự tiến hóa của những sọc điển hình nổi bật trên ngựa vằn. Các giả thuyết dưới đây ( 1 và 2 ) đều tương quan đến hình thức ngụy trang :

• Sọc thẳng đứng có thể giúp ngựa vằn ẩn mình trong bụi cỏ bằng cách phá vỡ hình thể của nó. Ngoài ra, ngay cả ở khoảng cách vừa phải, sọc nổi bật còn kết hợp với màu xám hiện ngoài. Tuy nhiên cách ngụy trang này vẫn gây tranh cãi với những lập luận cho rằng hầu hết các loài săn mồi của ngựa vằn (chẳng hạn như sư tử và linh cẩu) không thể nhìn rõ ở một khoảng cách, nhiều khả năng chúng đã đánh hơi hoặc nghe thấy ngựa vằn từ một khoảng cách, đặc biệt là vào ban đêm.[14]
• Vằn sọc có thể giúp tránh gây nhầm lẫn với kẻ thù bằng hình thức ngụy trang chuyển động – một nhóm ngựa vằn đứng hoặc di chuyển gần nhau có thể xuất hiện thành một khối lượng lớn các sọc lập lòe, gây khó khăn hơn cho sư tử để chọn ra một mục tiêu.[15] Có gợi ý rằng khi di chuyển, vằn sọc có thể làm gây nhầm lẫn những kẻ quan sát, chẳng hạn như những kẻ thù động vật có vú và côn trùng cắn, bằng hai loại ảo ảnh: Hiệu ứng bánh xe ngựa, nơi nhận thức chuyển động bị đảo ngược, hoặc ảo ảnh barberpole, nơi nhận thức chuyển động bị sai hướng.[16][17]
• Vằn sọc còn có tác dụng làm tín hiệu thị giác và nhận dạng, giúp giảm nguy cơ bị lạc đàn.[5][13] Mặc dù hoa văn vằn sọc đều độc nhất đối với mỗi cá thể, ngựa vằn còn có thể nhận ra bầy đàn nhờ sọc trên người chúng.
• Các thí nghiệm của nhiều nhà nghiên cứu khác nhau cho thấy vằn sọc còn hiệu quả trong việc thu hút một số loài ruồi, bao gồm ruồi xê xê hút máu và ruồi trâu.[10][18] Một thí nghiệm năm 2012 tại Hungary cho thấy những mô hình sọc ngựa vằn gần như ít hấp dẫn đối với ruồi trâu. Những con ruồi này bị thu hút bởi ánh sáng tuyến tính phân cực, và nghiên cứu chỉ ra những sọc đen và trắng đã phá vỡ hoa văn hấp dẫn. Hơn nữa, sự hấp dẫn còn tăng với sọc rộng, vì vậy những sọc tương đối hẹp của ba loài ngựa vằn sống trở nên kém hấp dẫn đối với đàn ruồi.[19][20]
• Vằn sọc còn được sử dụng để làm mát cơ thể ngựa vằn.[11][21][22] Không khí có thể di chuyển nhanh hơn qua những sọc đen hấp thụ ánh sáng trong khi di chuyển chậm hơn qua những sọc trắng.[11] Điều này tạo ra dòng đối lưu xung quanh giúp ngựa vằn mát mẻ hơn. Một nghiên cứu còn phân tích rằng ngựa vằn càng có nhiều sọc thường sống trong môi trường nóng hơn.[11]

Tương tác với con ngườiSửa đổi

Thuần hóaSửa đổi

Lãnh chúa Rothschild với xe ngựa vằn nổi tiếng của ông (đàn Ngựa vằn đồng bằng), thường lái xe đi quanh Luân Đôn.

Những nỗ lực thuần hóa ngựa vằn để cưỡi đã được thực hiện, kể từ khi chúng có sức đề kháng tốt hơn những con ngựa bị bệnh châu Phi. Hầu hết những nỗ lực này đều thất bại bởi nỗ lực ban đầu để chế ngự những con ngựa hoang, do bản chất và khuynh hướng khó lường của ngựa vằn hoảng sợ khi bị căng thẳng. Chính vì lý do này mà lừa vằn (lai giữa ngựa vằn và ngựa hoặc lừa) được ưa chuộng hơn những con ngựa vằn thuần chủng.

Đại úy Horace Hayes trong cuốn ” Points of the Horse ” ( khoảng chừng năm 1893 ), đã so sánh sự hữu dụng của nhiều loài ngựa vằn khác nhau. Năm 1981, Hayes đã thuần hóa một con ngựa vằn núi trưởng thành nguyên vẹn để cưỡi trong hai ngày, và loài động vật hoang dã này đủ yên lặng để vợ ông cưỡi và chụp ảnh ở trên. Ông thấy ngựa vằn Burchell rất dễ đào tạo và giảng dạy, và coi nó là lý tưởng để thuần hóa, bởi nó đã được miễn dịch so với vết cắn của ruồi xê xê. Ông coi con Quagga ( giờ đã bị tuyệt chủng ) rất tương thích để thuần hóa bởi nó rất dễ giảng dạy để làm ngựa cưỡi và đóng yên. [ 23 ]

Bảo tồnSửa đổi

Dân số tân tiến đã gây ảnh hưởng tác động lớn đến quần thể ngựa vằn. Ngựa vằn đã và vẫn đang bị săn bắn để lấy da và thịt. Chúng còn cạnh tranh đối đầu thức ăn với vật nuôi, gia súc [ 24 ] và nhiều lúc bị tiêu hủy. Ngựa vằn núi Cape đã bị săn bắn đến mức gần như là tuyệt chủng, với chỉ ít hơn 100 thành viên tính đến thập niên 1930. Quần thể này đã tăng lên khoảng chừng 700 nhờ những nỗ lực bảo tồn. Tất cả những loài ngựa vằn núi đều đang được bảo vệ tại những vườn vương quốc nhưng vẫn còn rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng .

Tham khảoSửa đổi

1. ^ Zebra. Online Etymology Dictionary. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 3 năm 2015. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2011.
2. ^ Kriel, Robyn (ngày 15 tháng 2 năm 2016). It takes all stripes to save rare zebras. CNN. Truy cập ngày 25 tháng 12 năm 2016.
3. ^ Adalberto Alves (ngày 14 tháng 2 năm 2014). Dicionário de Arabismos da Língua Portuguesa. INCM. tr. 877. ISBN 978-972-27-2179-0. Chú thích có các tham số trống không rõ: |laydate= và |laysummary= (trợ giúp)
4. ^ Wells, John (1997). Our changing pronunciation. Transactions of the Yorkshire Dialect Society: xix.4248. Lưu trữ bản gốc ngày 7 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 6 tháng 2 năm 2014.
5. ^ a ă â Prothero D.R; Schoch R. M (2003). Horns, Tusks, and Flippers: The Evolution of Hoofed Mammals. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0801871351.
6. ^ Vilstrup, Julia T.;  và đồng nghiệp (2013). Mitochondrial Phylogenomics of Modern and Ancient Equids. PLOS ONE. 8 (2): e55950. doi:10.1371/journal.pone.0055950.
7. ^ Forstén, Ann (1992). Mitochondrial‐DNA timetable and the evolution of Equus: of molecular and paleontological evidence (PDF). Annales Zoologici Fennici. 28: 301309.
8. ^ Ryder, O. A.; George, M. (1986). Mitochondrial DNA evolution in the genus Equus (PDF). Molecular Biology and Evolution. 3 (6): 535546. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 28 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 21 tháng 1 năm 2021.
9. ^ Zebras. The Gale Encyclopedia of Science. 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2011.
10. ^ a ă Gill, Victoria (9 tháng 2 năm 2012). Zebra stripes evolved to keep biting flies at bay. BBC News. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 1 năm 2015.
11. ^ a ă â b Howard, Jacqueline (15 tháng 1 năm 2015). Scientists Offer Cool New Theory About Zebra Stripes. The Huffington Post. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 1 năm 2015. Truy cập ngày 16 tháng 1 năm 2015.
12. ^ Morell, Virginia (13 tháng 1 năm 2015). A new explanation for zebra stripes. Science. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 1 năm 2015. Truy cập ngày 16 tháng 1 năm 2015.
13. ^ a ă Tác dụng sọc đen  trắng của ngựa vằn. Đài phát thanh – truyền hình Vĩnh Long. 27 tháng 11 năm 2013. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2016.
14. ^ Zebra stripes not camouflage, University of Calgary study finds. Cba.ca. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2016.
15. ^ Conger, Cristen (12 tháng 8 năm 2021). Are zebras black with white stripes or white with black stripes?. HowStuffWorks. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 10 năm 2014.
16. ^ How, Martin J.; Zanker, Johannes M. (2014). Motion camouflage induced by zebra stripes. Zoology. 117 (3): 163170. doi:10.1016/j.zool.2013.10.004. Đã bỏ qua tham số không rõ |lastauthoramp= (gợi ý |name-list-style=) (trợ giúp)
17. ^ Sọc trên mình ngựa vằn được giải mã. VnExpress. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2016.
18. ^ Waage, J. K. (1981). How the zebra got its stripes: biting flies as selective agents in the evolution of zebra colouration. J. Entom. Soc. South Africa. 44: 351358. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2016.
19. ^ Egri, Ádám; Miklós Blahó; György Kriska; Róbert Farkas; Mónika Gyurkovszky; Susanne Åkesson and Gábor Horváth (tháng 3 năm 2012). Polarotactic tabanids find striped patterns with brightness and/or polarization modulation least attractive: an advantage of zebra stripes. The Journal of Experimental Biology. 215 (5): 736745. doi:10.1242/jeb.065540. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 4 năm 2012.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
20. ^ Knight, Kathryn (2012). How the Zebra Got Its Stripes. J Exp Biol. 215 (5): iii. doi:10.1242/jeb.070680.
21. ^ Sọc vằn ở ngựa có thể để làm mát cơ thể. VnExpress. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2016.
22. ^ Dell’Amore, Christine (14 tháng 1 năm 2015). Why Do Zebras Have Stripes? New Study Makes Temperature Connection. National Geographic. Bản gốc lưu trữ ngày 29 tháng 1 năm 2015. Truy cập ngày 16 tháng 1 năm 2015.
23. ^ Hayes, Capt. Horace (1893), Points of the Horse, pp. 311316, Luân Đôn: W. Thacker
24. ^ Young, T.P.;  và đồng nghiệp (2005). Competition and compensation among cattle, zebras, and elephants in a semi-arid savanna in Laikipia, Kenya (PDF). Biological Conservation. 121 (2): 351359. doi:10.1016/j.biocon.2004.08.007. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 3 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2016.

Liên kết ngoàiSửa đổi

Phương tiện tương quan tới Zebras tại Wikimedia Commons

• Ngựa vằn tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Ngựa vằn tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
• Zebra file at Encyclopedia Encarta Lưu trữ 2009-05-02 tại Wayback Machine
• PBS Nature: Horse Tigers (Zebras)
• Plains Zebra – Equus Burchelli
• HowStuffWorks article on Zebras
• Out of Africa info on Zebras
• Molecular Mechanism for Stripes in Zebras – giải thích sự khác nhau về số lượng sọc giữa từng loài ngựa vằn.