Bazan (bắt nguồn từ từ tiếng Pháp basalte /bazalt/),[1] còn được viết là ba-zan,[2] ba-dan,[1] là một loại đá mácma phun trào (từ núi lửa) phổ biến, được hình thành từ sự làm nguội nhanh của dung nham bazan khi tiếp xúc hoặc rất gần bề mặt của một hành tinh đá hoặc mặt trăng. Lũ bazan mô tả sự hình thành một loạt các dòng dung nham bazan.
Theo định nghĩa, đá bazan là đá macma có cấu trúc ẩn tinh ( hạt rất nhỏ ) thường có 45-55 % thể tích là silica ( Hoạt2 ) và ít hơn 10 % thể tích là khoáng vật chứa fenspat, tối thiểu 65 % của đá là felspat ở dạng plagioclase. Nó thông dụng nhất ở đá núi lửa loại trên trái Đất, là một phần quan trọng của lớp vỏ đại dương và hòn đảo núi lửa ở giữa đại dương như Iceland, Réunion và quần đảo Hawaii. Đá bazan thường có tinh thể rất nhỏ hoặc chất nền thủy tinh núi lửa xen kẽ với những hạt hoàn toàn có thể nhìn được. Khối lượng riêng của nó là 3.0 g / cm3 .Đá bazan được định nghĩa bởi thành phần khoáng chất và kiến trúc ; diễn đạt đặc thù vật lý không đề cập đến khoáng chất hoàn toàn có thể không đáng an toàn và đáng tin cậy trong 1 số ít trường hợp. Đá bazan thường có màu xám đến đen, nhưng phong hoá nhanh gọn đổi khác thành màu nâu hoặc đỏ gỉ sắt do sự oxy hóa của khoáng chất mafic ( giàu sắt ) biến thành hematit và những sắt oxít khác. Mặc dù có đặc trưng là ” tối màu “, đá bazan cho thấy một loạt chỗ sáng hơn do những hoạt động giải trí địa hoá địa phương. Do phong hoá hoặc nồng độ cao của plagioclase, một số ít bazan hoàn toàn có thể khá sáng màu, hình thức bề ngoài giống như andesit. Bazan có một cấu trúc tinh thể khoáng chất rất nhỏ do đá nóng chảy bị làm nguội quá nhanh làm cho những tinh thể khoáng chất lớn chưa kịp tăng trưởng ; nó thường có đặc thù ban tinh, có chứa tinh thể lớn hơn ( ban tinh ) hình thành trước khi sự phun trào kịp đưa dung nham lên mặt phẳng, được ngập trong chất nền những tinh thể nhỏ hơn. Những ban tinh thường là olivin hoặc plagioclase giàu calci, có nhiệt độ nóng chảy cao nhất trong những khoáng chất nổi bật mà hoàn toàn có thể kết tinh từ sự tan chảy .
Bazan có cấu tạo lỗ rỗng được gọi là bazan lỗ rỗng khi khối có hầu hết là rắn; khi phần lỗ rỗng chiếm hơn 1/2 thể tích của đá, nó được gọi là scoria. Cấu tạo này hình thành khi các khí hoà tan đi ra khỏi dung dịch với dạng bong bóng bởi vì khi mácma đi lên gần bề mặt áp suất giảm làm khí thoát ra, nhưng đang bị mắc kẹt do dung nham nguội nhanh trước khi các chất khí có thể thoát ra được.
Bạn đang đọc: Bazan – Wikipedia tiếng Việt
Thuật ngữ bazan nhiều lúc được vận dụng cho đá xâm nhập với thành phần đặc trưng của đá bazan, nhưng có thành phần chất nền hạt to hơn thường được gọi tắt là diabaz ( còn gọi là Dolerit ) hoặc, khi to hơn nữa ( tinh thể hơn 2 mm ), là gabro. Gabro thường được bán trên thị trường thương mại như ” đá granit đen ”
Cột bazan tại Szent György Hill, HungaryTrong thời kỳ liên đại thái cổ, Hoả thành và đầu Nguyên sinh của lịch sử dân tộc Trái Đất, những chất hóa học của mắc-ma phun trào khác nhau đáng kể so với ngày này, do vỏ chưa trưởng thành và sự độc lạ quyển mềm. Những tảng đá núi lửa siêu mafic, với thành phần silic ( SiO2 ) dưới 45 % thường được phân loại là komatiit .
Khối lớn phải làm nguội chậm để hình thành những cột đa giác liên kết với nhau ở Giant’s Causeway, Bắc Ireland
Mục lục nội dung
Sự Open[sửa|sửa mã nguồn]
Trên Trái Đất, hầu hết những đá bazan macma được hình thành bằng cách giải nén nóng chảy của vỏ manti. Bazan thường bùng nổ trên Io – mặt trăng lớn thứ ba của sao Mộc, và cũng đã hình thành trên mặt trăng, sao Hỏa, sao Kim, và tiểu hành tinh Vesta .Các phần vỏ của những mảng kiến thiết đại dương được cấu trúc đa phần từ đá bazan, được tạo ra từ sự phun trào từ lớp manti phía dưới những rãnh đại dương .
Ảnh hiển vi của một hạt cát núi lửa ; hình ảnh trên là ánh sáng phân cực phẳng, hình ảnh phía dưới là ánh sáng phân cực chéo, size hộp màu trắng là 0,25 mm. Lưu ý plagioclase ” microlit ” trắng trong ảnh ánh sáng phân cực chéo, bao quanh bởi thuỷ tinh núi lửa hạt rất nhỏ .Các khoáng vật của đá bazan được đặc trưng bởi sự tiêu biểu vượt trội của fenspat plagioclase và pyroxen. Olivin cũng hoàn toàn có thể là một thành phần quan trọng. Khoáng vật phụ Open với số lượng tương đối nhỏ gồm có những oxit sắt và sắt oxit titan, như magnetit, ulvospinel, và ilmenit. Bởi vì sự hiện hữu của khoáng chất oxit như vậy, bazan hoàn toàn có thể có được từ trường mạnh khi nó nguội đi, và những điều tra và nghiên cứu cổ địa từ đã sử dụng thoáng rộng đá bazan .Trong bazan tholeiit, pyroxen ( augit và orthopyroxen hoặc pigeonit ) và plagioclase giàu calci là khoáng chất ban tinh thông dụng. Olivin cũng hoàn toàn có thể là một ban tinh, và lúc bấy giờ, hoàn toàn có thể có vành pigeonit. Các chất nền chứa thạch anh hoặc tridymit hoặc cristobalit. Olivin tholeiit có augit và orthopyroxen hoặc pigeonite với olivin dồi dào, nhưng olivin hoàn toàn có thể có vành pyroxen và có vẻ như không hề xuất hiện trong chất nền. Đáy đại dương bazan, phun trào khởi đầu tại rãnh đại dương là đặc trưng cho việc có ít những yếu tố không thích hợp .Bazan kiềm thường có tổng hợp khoáng chất thiếu orthopyroxen nhưng chứa olivin. Ban tinh Feldspar thường có thành phần là labradorit đến andesin. Augit giàu titan so với augit trong bazan tholeiit. Các khoáng chất như fenspat kiềm, leucit, nephelin, sodalit, phlogopit mica, và apatit hoàn toàn có thể xuất hiện trong chất nền .Bazan có ranh giới nhiệt độ lỏng và rắn cao – giá trị ở mặt phẳng là 1200 °C ( ranh giới lỏng ) và gần hoặc dưới 1.000 °C ( ranh giới nóng ) ; những giá trị này cao hơn so với đá macma thường thì .Phần lớn tholeiit được hình thành vào lúc 50 – 100 km sâu bên trong lớp manti. Nhiều bazan kiềm hoàn toàn có thể được hình thành ở độ sâu lớn hơn, có lẽ rằng sâu đến 150 – 200 km. Nguồn gốc của bazan giàu nhôm vẫn còn gây tranh cãi, với sự sự không tương đồng về viẹc nó có nguồn gốc từ tự tan chảy hay những loại đá bazan khác phân đoạn. [ 7 ] : 65
So với những đá macma phổ cập nhất, thành phần của bazan giàu MgO và CaO và ít oxit SiO2 và kiềm ( Na2O + K2O ), tương thích với bảng phân loại TAS .Basalt thường có thành phần gồm 45-55 % khối lượng là SiO2, 2-6 % khối lượng là kiềm, 0,5 – 2,0 % khối lượng là TiO2, 5-14 % khối lượng là FeO và 14 % khối lượng trở lên là Al2O3. Thành phần CaO là thường gần 10 % khối lượng, MgO thường trong khoảng chừng 5-12 % khối lượng .Bazan chứa nhiều nhôm có thành phần 17-19 % khối lượng là Al2O3 ; boninit thành phần magnesi lên đến 15 Tỷ Lệ MgO. Bazan chứa khoáng chất felspat hiếm ở đá giàu đá, giống như bazan kiềm, hoàn toàn có thể có thành phần Na2O + K2O chiếm 12 % hoặc nhiều hơn .Sự đa dạng chủng loại của nhóm lanthan hoặc những thành phần đất hiếm hoàn toàn có thể là một công cụ chẩn đoán hữu dụng để giúp lý giải lịch sử dân tộc của sự kết tinh khoáng như tan chảy nguội. Đặc biệt, sự phong phú và đa dạng tương đối của europi so với những loại đất hiếm khác thường là cao hơn hoặc thấp hơn rõ ràng, và được gọi là sự không bình thường europium. Nó phát sinh vì Eu2 + hoàn toàn có thể thay thế sửa chữa cho Ca2 + trong plagioclase fenspat, không giống như bất kể những nguyên tố nào khác trong nhóm lanthan, mà chỉ có xu thế tạo ra cation 3 + .Tỷ lệ đồng vị của nguyên tố như stronti, neodymi, chì, hafni, và osmi trong bazan đã được điều tra và nghiên cứu nhiều để tìm hiểu và khám phá về sự tiến hóa của lớp vỏ Trái Đất. Tỷ lệ đồng vị của khí hiếm, ví dụ điển hình như 3H e / 4H e, cũng có giá trị lớn : ví dụ, tỷ suất của bazan nằm trong khoảng chừng 6-10 ở núi giữa đại dương, nhưng lên đến 15-24 hoặc nhiều hơn nữa cho bazan ở biển hòn đảo được cho là có nguồn gốc từ chùm manti .Đá tham gia nóng chảy từng phần hoàn toàn có thể gồm có cả peridotit và pyroxenit ( ví dụ, Sobolev et al., 2007 ) .
Hình thái và cấu trúc[sửa|sửa mã nguồn]
Một dòng dung nham bazan hoạt động giải tríCác hình dạng, cấu trúc và cấu trúc của đá bazan góp thêm phần chẩn đoán phương pháp và nơi phun trào – là loại nổ lớn hay chuyển dời từ từ thành dòng như ở Hawaii
Phun trào trên không gần mặt đất[sửa|sửa mã nguồn]
Bazan phun trào trên không chia thành ba loại độc lạ của dung nham núi lửa : scoria ; tuff hoặc cinder ( dăm kết ) ; và dung nham chảy .Bazan trên đỉnh của dòng dung nham và gò hình nón sẽ liên tục được bơm khí, tạo ra cấu trúc ” sủi bọt ” cho đá. Than bazan thường màu đỏ, màu của sắt bị oxy hóa từ sự phong hoá tài nguyên giàu chất sắt như pyroxen .
Loại Lung nham của dòng chảy khối ô vuông, than và đá dăm kết, dung nham bazan nhớt phổ biến ở Hawaii. Pāhoehoe là một chất lỏng dạng bazaz nóng mà có xu hướng tạo thành lớp mỏng nham thạch nóng chảy lấp vào chỗ trũng và đôi khi tạo thành hồ dung nham. Hang dung nham là đặc điểm phổ biến của các vụ phun trào pahoehoe.
Đá tuff hoặc đá vụn núi lửa là hiếm nhưng không phải không có. Thông thường bazan quá nóng và chất lỏng làm ngày càng tăng đủ áp lực đè nén để tạo thành dung nham phun trào bùng nổ nhưng nhiều lúc điều này sẽ xảy ra bằng cách giữ nham thạch trong núi lửa và tích tụ khí núi lửa. Núi lửa Mauna Loa Hawaii phun trào theo cách này trong thế kỷ 19, cũng như núi Tarawera, New Zealand phun trào năm 1886. Núi lửa Maar là nổi bật của tro bazan nhỏ, hình thành do phun trào bazan qua lớp vỏ, tạo thành một lớp bazan hỗn hợp và tường đá dăm kết và một cấu trúc tro bazan hình quạt từ núi lửaCấu trúc đá hạnh nhân thông dụng trong những di vật có lỗ hổng và những kết tinh rất đẹp của zeolit, thạch anh hoặc calcit thường được tìm thấy .
Trong quy trình làm nguội của dòng dung nham, những vết nứt do sự co lại hình thành. Nếu một dòng chảy nguội đi khá nhanh, lực co đáng kể. Trong khi một dòng chảy hoàn toàn có thể co lại theo chiều dọc mà không bị gãy, nó không hoàn toàn có thể không thuận tiện co lại theo chiều ngang trừ khi những vết nứt hình thành ; mạng lưới những vết nứt tăng trưởng dẫn đến sự hình thành những cột. Cấu trúc link của những cột này hoàn toàn có thể được phân loại rộng là một mạng di động ngẫu nhiên. Những cấu trúc đa phần là hình lục giác ở mặt cắt ngang, nhưng đa giác với 3-12 hoặc nhiều góc gơn hoàn toàn có thể được quan sát thấy. Kích thước của những cột phụ thuộc vào lỏng lẻo vào tỷ suất làm lạnh ; làm lạnh rất nhanh hoàn toàn có thể dẫn đến cột có đường kính < 1 cm, trong khi làm lạnh chậm có nhiều năng lực để tạo ra những cột lớn .
Phun trào dưới đại dương[sửa|sửa mã nguồn]
Gối bazan ở đáy biển nam Thái Bình Dương
Gối bazan trồi lên ở Ý
Khi bazan phun trào dưới nước hoặc chảy ra biển, tiếp xúc với nước làm nguội mặt phẳng dung nham tạo thành một hình dạng gối đặc biệt quan trọng. Kết cấu ” Gối ” này rất phổ cập ở những dòng bazan dưới nước và giúp chẩn đoán thiên nhiên và môi trường phun trào dưới nước khi nghiên cứu và phân tích đá cổ xưa. Gối thường gồm có một lõi tinh thể rất nhỏ với một lớp vỏ thủy tinh và có liên kết xuyên tâm. Kích thước của một gối đổi khác từ 10 cm đến vài mét .Khi dung nham pahoehoe đi vào biển nó thường tạo ra gối bazan. Tuy nhiên, khi ở đại dương nó tạo thành một vùng hình nón ven biển, sự tích tụ tro và mảnh vỡ núi lửa hình nón hình thành khi dung nham đi vào nước và tạo ra trận nổ hơi .Đảo Surtsey ở Đại Tây Dương là một ngọn núi lửa bazan mà phun trào trên mặt phẳng đại dương vào năm 1963. Giai đoạn đầu của vụ phun trào Surtsey tạo ra nổ lớn, vì macma khá khí ẩm, làm đá bị thổi ra ngoài bằng hơi nước sôi để tạo thành tro núi lửa và than hình nón .Thủy tinh núi lửa hoàn toàn có thể xuất hiện, đặc biệt quan trọng là khi dòng dung nham bị lạnh nhanh, và thường ( nhưng không phải độc nhất ) gắn liền với phun trào dưới nước .Gối bazan cũng được tạo ra trong sự phun trào của núi lửa cận băng hà .
Sự sống ở đá bazan[sửa|sửa mã nguồn]
Các tính năng ăn mòn thông dụng của đá bazan núi lửa dưới nước cho thấy rằng hoạt động giải trí của vi sinh vật hoàn toàn có thể đóng một vai trò quan trọng trong sự trao đổi chất giữa đá bazan và nước biển. Lượng lớn Fe ( II ), Mn ( II ), xuất hiện trong những đá bazan phân phối nguồn nguồn năng lượng tiềm năng cho vi trùng. Một số vi trùng làm oxy hóa Fe ( II ) được nuôi cấy từ mặt phẳng sắt-sulfat cũng hoàn toàn có thể tăng trưởng ở đá bazan. [ 8 ] Vi khuẩn oxy hóa Fe và Mn đã được nuôi cấy từ bazan ngầm ở cửa biển Loihi. [ 9 ] Các tác động ảnh hưởng của vi trùng trên đổi khác thành phần hóa học của thủy tinh bazan ( và lớp vỏ đại dương ) và nước biển cho thấy những tương tác này hoàn toàn có thể dẫn đến một ứng dụng của miệng phun thủy nhiệt với nguồn gốc của sự sống .
Bazan là một trong những loại đá phổ cập nhất trên quốc tế. Bazan là đá tiêu biểu vượt trội nhất của vùng macma lớn. Những nơi Open lớn nhất của bazan là ở đáy biển mà gần như trọn vẹn được tạo bởi bazan. Bazan trên mực nước biển thông dụng ở hòn đảo núi lửa và xung quanh vành đai cung núi lửa, đặc biệt quan trọng những nơi trên lớp vỏ mỏng dính. Tuy nhiên, khối lượng lớn nhất của bazan là ở lã bazan trên đất liền. bazan lũ lục địa được biết là sống sót trong Bẫy Deccan ở Ấn Độ, nhóm Chilcotin ở British Columbia, Canada, Bẫy Paraná ở Brasil, Bẫy Siberia ở Nga, miền bazan Karoo ở Nam Phi, cao nguyên Sông Columbia của Washington và Oregon .Nhiều quần đảo và những đảo quốc có hầu hết đá nền của nó được tạo thành bởi bazan do chúng ở trên những núi lửa ví dụ như Iceland và Hawaii .Bazan Tiền Cambri cổ đại thường chỉ được tìm thấy trong vùng uốn nếp và đứt gãy nghịch, và thường bị biến chất rất nặng. Chúng được gọi là vành đai đá màu lục, do tại sự biến chất cấp thấp của đá bazan tạo ra clorit, actinolit, epidote và những khoáng chất màu xanh lá cây khác .
Bazan ở mặt trăng và sao hoả[sửa|sửa mã nguồn]
Các vùng tối hoàn toàn có thể nhìn thấy trên mặt trăng, hay còn gọi là vùng Maria ở mặt trăng, là vùng đồng bằng của những dòng dung nham bazan. Những tảng đá đã được lấy mẫu bởi chương trình Apollo có người lái, chương trình robot Luna của Nga .Bazan mặt trăng khác với bazan trên đất liền hầu hết ở thành phần chất sắt cao, thường có khoảng chừng từ 17 đến 22 % khối lượng là FeO. Họ cũng có nồng độ titan phong phú ( hiện hữu trong ilmenite ), [ 10 ] từ 1 wt % TiO2 đến khoảng chừng 13 wt. %. Theo truyền thống cuội nguồn, bazan mặt trăng đã được phân loại theo thành phần titan của chúng, với những loại là giàu Ti, ít Ti và rất ít Ti. Tuy nhiên, map địa hóa toàn thế giới của titan thu được từ thiên chức Clementine chứng tỏ rằng phần maria của mặt trăng có một sự liên tục của hàm lượng titan, và nồng độ cao nhất có tối thiểu .Bazan mặt trăng cho thấy cấu trúc và khoáng học kỳ lạ, đặc biệt quan trọng là biến chất do sốc, thiếu của quy trình oxy hóa nổi bật của bazan trên mặt đất, và trọn vẹn thiếu hydrat hóa. Trong khi hầu hết bazan của mặt trăng đã phun trào khoảng chừng 3 đến 3,5 tỷ năm trước đây, những mẫu cổ nhất hoàn toàn có thể lên đến 4,2 tỷ tuổi, và dòng trẻ nhất, dựa trên chiêu thức tính thời hạn bằng cách đếm miệng núi lửa, được ước tính đã phun trào chỉ 1,2 tỷ năm trước .Bazan cũng là một loại đá phổ cập trên mặt phẳng của sao Hỏa, được xác lập bởi tài liệu được gửi trở lại từ mặt phẳng của hành tinh này, [ 11 ] và bởi thiên thạch sao Hỏa .
Sự biến đổi của bazan[sửa|sửa mã nguồn]
Sự biến chất[sửa|sửa mã nguồn]
Cấu trúc bazan ở NamibiaBazan là loại đá quan trọng trong vành đai biến chất, vì chúng hoàn toàn có thể cung ứng thông tin quan trọng về những điều kiện kèm theo của sự biến chất trong vành đai. Các nham tướng biến chất khác nhau được đặt tên theo những tập hợp khoáng chất và những loại đá được hình thành bởi bazan biến chất với nhiệt độ và áp suất khác nhau. Bao gồm những nham tướng :
Bazan biến chất là vật chủ quan trọng cho việc hình thành một loạt những mỏ quặng nhiệt dịch, gồm có mỏ vàng, mỏ đồng, mỏ quặng sulfide núi lửa lớn và những loại khác
So với các loại đá khác được tìm thấy trên bề mặt của Trái Đất, bazan phong hoá tương đối nhanh. Thường các khoáng chất giàu chất sắt bị oxy hóa nhanh trong nước và không khí, nhuộm cho đá một màu nâu đỏ của oxit sắt (gỉ). Phong hóa hóa học cũng giải phóng ra các cation dễ dàng hòa tan trong nước như calci, natri và magnesi, cung cấp cho vùng nhiều bazan chất chống axit hoá. Calci được giải phóng ra từ bazan kết hợp với CO2 từ khí quyển tạo thành CaCO3 nên có tác dụng giảm CO2. Nhưng phải hiểu rõ thêm rằng chính việc phun trào bazan thường thải ra rất nhiều CO2 vào khí quyển từ khí núi lửa.
Bazan được sử dụng trong thiết kế xây dựng, làm nhà đá cuội ( từ đá bazan dạng cột ) và trong việc xây tượng. Bazan phun trào giúp sản xuất len khoáng chất, được cho là một cách giữ nhiệt tuyệt vời .Carbon cô lập trong bazan đã được nghiên cứu và điều tra như thể một phương tiện đi lại vô hiệu cacbon dioxide, được tạo ra do sự công nghiệp hóa của con người, từ khí quyển. Bazan hình thành dưới nước, nằm rải rác ở vùng biển trên địa cầu, có quyền lợi như thể một rào cản so với việc giải phóng CO2 vào khí quyển [ 12 ]
Source: https://blogchiase247.net
Category: Hỏi Đáp
