Người Digan – Wikipedia tiếng Việt

Người Di-gan hoặc người Rom là một dân tộc thuộc nhóm sắc tộc Ấn-Arya (Indo-Aryan), sống thành nhiều cộng đồng ở tại các quốc gia trên khắp thế giới. Người Di-gan có dân số khoảng 15 đến 20 triệu người. Tên dân tộc còn gọi là Rrom hay Rroma, và theo tiếng Anh là Romani. Người Di-gan nói tiếng Digan, còn gọi là tiếng Romani, một ngôn ngữ thuộc ngữ chi Ấn-Arya trong ngữ hệ Ấn-Âu.[6] Tiếng Digan có nhiều biến thể khác nhau do các cộng đồng Digan tản mác khắp thế giới Âu-Mỹ. Trong văn học hiện đại và dân gian, người Di-gan (còn biết đến với cái tên là Gypsi hay Gipsi) vẫn được cho là các cộng đồng du cư tại các thành phố thị trấn. Tuy nhiên, ngày nay đa số họ đang sống định cư. Các cộng đồng người Di-gan sinh sống nhiều không những tại các vùng đất lịch sử của họ tại Nam Âu và Đông Âu, mà còn tại châu Mỹ và Trung Đông.

Các dẫn chứng di truyền học và ngôn ngữ học xác lập người Di-gan có nguồn gốc khởi đầu từ một nhóm người nói tiếng Hin-di ở Rajasthan, Haryana, và Punjab phía bắc Ấn Độ. Nhiều từ ngữ và quy tắc ngữ pháp trong ngôn từ của người Di-gan có những đặc thù gần như giống y hệt tiếng Hin-di. Các tài liệu gene được nghiên cứu và phân tích từ 13 hội đồng người Di-gan ở khắp châu Âu cho thấy những người Di-gan rời miền bắc Ấn Độ khoảng chừng 1.500 năm trước. Những người Di-gan hiện sống ở châu Âu đã di cư qua vùng Balkan mở màn từ khoảng chừng 900 năm trước. [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ]. Trong đời sống, người Di Gan là dân du cư, họ cứ di cư từ nước này sang nước khác, nên họ không thiết kế xây dựng chỗ ở cố định và thắt chặt để kiếm công ăn việc làm. Họ chuyển dời trên những đoàn xe lưu động đặc trưng như những ngôi nhà của họ ( gọi là Vardo ) và kiếm kế sinh nhai bằng những trò trình diễn, làm xiếc hoặc hoặc bán những loại sản phẩm tạp hoá, người Di Gan có biệt tài là nhảy múa rất giỏi, 1 số ít người làm nghề bói toán [ 11 ], họ chiêm tinh những quả cầu thủy tinh .

Hầu hết người Di-gan tự gọi mình là rom hoặc rrom, tùy theo phương ngữ. Từ này có nghĩa “chồng”, còn romni/rromni có nghĩa “vợ”. Trong ngôn ngữ của người Di-gan, từ Rom (số nhiều Roma) là một danh từ, Romani là tính từ. Trong tiếng Việt, tên gọi Di-gan là phiên âm từ tiếng Pháp Tsiganes (hoặc Tziganes hoặc Tchiganes). Tại hầu khắp lục địa châu Âu, người Di-gan được gọi bằng nhiều tên, đa số tương tự với từ Cigány (phiên âm IPA /ˈʦiɡaːɲ/) trong tiếng Hungary.

Các tài liệu Byzantine thời đầu cho rằng nhiều cái tên dùng để chỉ người Di-gan như tzigane, zincali, cigány,…, có nguồn gốc từ ατσίγγανοι (atsinganoi, Latin adsincani) trong tiếng Hy Lạp, dùng để chủ người Di-gan vào thời Byzantine,[12] hay từ αθίγγανοι (athinganoi) trong tiếng Hy Lạp[13] với nghĩa đen là những người không được chạm đến, chỉ đến một giáo pháo dị giáo thế kỉ 9 bị buộc tội sử dụng phép thuật và bói toán[14] Trong tiếng Hy Lạp hiện đại, bên cạnh từ Rom (Ρομ), các từ gyphtoi (γύφτοι) và tsigganoi (τσιγγάνοι) đều được sử dụng song song để chỉ người Di-gan.

Trong tiếng Anh, tên gọi chính thức của dân tộc này là Romani people. Các từ tiếng Anh Gypsy (hay Gipsy) bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp Αἰγύπτιοι (Aigyptioi) (tiếng Hy Lạp hiện đại là γύφτοι, gyphtoi), do niềm tin sai lầm rằng người Di-gan bắt nguồn từ Ai Cập (Aigyptioi). Theo một câu chuyện kể, họ đã bị trục xuất khỏi Ai Cập vì đã giúp che giấu Jesus thời bé.[15] Tên gọi này nên được viết hoa nhấn mạnh đây là một sắc dân.[16] Theo miêu tả trong tiểu thuyết Nhà thờ Đức Bà Paris của Victor Hugo, tiếng Pháp thời Trung Cổ gọi người Di-gan là “người Ai Cập“. Tên gọi này không được người Di-gan sử dụng và được coi là có ý xấu (cũng như “gyp” với nghĩa “lừa đảo” chỉ đến sự nghi ngờ đối với người Di-gan). Tuy nhiên, việc sử dụng từ “Gypsy” trong tiếng Anh hiện nay đã rộng rãi đến mức nhiều tổ chức người Di-gan dùng từ này trong tên của mình.

Tại Bắc Mỹ, từ “Gypsy” thường được dùng để chỉ phong cách sống hay phong cách thời trang chứ không dùng để chỉ người Di-gan. Các từ gitano trong tiếng Tây Ban Nha và gitan trong tiếng Pháp có thể cũng có nguồn gốc này.[17] Do nhiều người Di-gan sống ở Pháp đã đến đây từ Bohemia, nên họ còn được gọi là người Bohémien (Bohémiens). Từ này sau đã được biến đổi để miêu tả lối sống nghệ sĩ nghèo – trường phái Bohémien (Bohemianism). Không có mối liên quan nào giữa tên Rom của người Di-gan với thành phố Roma/La Mã hay với România, người România và tiếng România.

Cô gái Di-gan ở Tây Ban NhaViệc thiếu vắng của một cuốn sử về nguồn gốc và lịch sử dân tộc khởi đầu của người Di-gan từ lâu đã là một điều huyền bí. Từ 200 năm trước, những nhà nhân học văn hóa truyền thống đã đưa ra giả thuyết về nguồn gốc Ấn Độ của người Di-gan, dựa trên những chứng cớ về ngôn từ. [ 18 ] Người ta tin rằng người Di-gan có nguồn gốc từ những vùng Punjab và Rajasthan của bán hòn đảo Ấn Độ. Họ mở màn di cư đến Châu Âu và Bắc Phi qua cao nguyên Iran vào khoảng chừng năm 1050. [ 19 ] Gần đây, những nhà di truyền học đã chứng tỏ giả thuyết trên bằng nghiên cứu và phân tích mẫu gene và tìm ra tổ tiên của người di-gan có nguồn gốc từ Tây Bắc Ấn Độ di cư vào châu Âu khoảng chừng thế kỷ thứ 11 hoặc 12. [ 20 ]

Vì nguyên do người Di-gan phân bổ trải dài, khiến cho việc thống kê gặp nhiều khó khăn vất vả. Hiện nay ( 2013 ), theo ước tính của Hội đồng châu Âu, toàn châu Âu hoàn toàn có thể lên đến 14 triệu người, [ 21 ] cùng với hội đồng lớn nữa ở Bắc Mỹ vài nơi khác. Cộng đồng Di-gan lớn nhất là tại bán đảo Balkan ; số dân đáng kể khác sống tại châu Mỹ, Liên Xô cũ, Tây Âu, Trung Đông, và Bắc Phi .

Trẻ em Digan ở Dubove ( Ukraina, 2004 )Người Di-gan phân loại thành những nhóm theo những độc lạ về chủ quyền lãnh thổ, văn hóa truyền thống và phương ngữ. Có 5 nhóm chính :

1. Kalderash là nhóm đông nhất, theo truyền thống làm nghề thợ rèn, bắt nguồn từ Balkan, nhiều người đã di cư đến Trung Âu và Bắc Phi;
2. Gitanos (còn gọi là Calé) chủ yếu ở Bán đảo Iberia, Bắc Phi và miền Nam nước Pháp; nhiều người tham gia công nghiệp giải trí;
3. Sinti chủ yếu ở Alsace và một số vùng khác ở Pháp và Đức;
4. Romnichal chủ yếu ở Anh và Bắc Mỹ; và
5. Erlides (còn gọi là Yerlii hay Arli) định cư ở đông nam châu Âu và Thổ Nhĩ Kỳ.

Một số nhóm như người Digan ở Phần Lan, Na Uy và Thụy Điển khó xếp loại. Các nhóm chính trên còn hoàn toàn có thể chia nhỏ hơn nữa thành những nhóm con theo nghề truyền thống cuội nguồn và bản quán, hoặc cả hai. Một số nhóm con trong đó là : Machvaya ( Machwaya ), Lovari, Churari, Rudari, Boyash, Ludar, Luri, Xoraxai, Ungaritza, Bashaldé, Ursari và Romungro. Người Digan thường long dong đi khắp nơi, nhiều khi dân Digan đi thành đoàn qua biên giới những vương quốc mà chẳng có hộ chiếu hay sách vở gì cả. Dân châu Âu coi thường người Digan .