Sao chổi – Wikipedia tiếng Việt

Sao chổi (Comet) là một thiên thể gần giống một tiểu hành tinh nhưng không cấu tạo nhiều từ đất đá, mà chủ yếu là băng. Nó được miêu tả bởi một số chuyên gia bằng cụm từ “quả bóng tuyết bẩn” vì nó chứa cácbonníc, mêtan và nước đóng băng lẫn với bụi và các khoáng chất. Đa phần các sao chổi có quỹ đạo elíp rất dẹt, một số có viễn điểm quỹ đạo xa hơn nhiều so với Diêm Vương Tinh.

Quỹ đạo của sao chổi còn độc lạ so với những vật thể khác trong Hệ Mặt Trời ở chỗ chúng không nằm gần mặt phẳng hoàng đạo mà phân bổ ngẫu nhiên toàn khoảng trống. Nhiều sao chổi có viễn điểm nằm ở vùng gọi là Đám Oort. Đây là nơi xuất phát của những sao chổi, một vùng hình vỏ cầu, gồm những vật chất để lại từ khi Hệ Mặt Trời mới mở màn hình thành. Vật chất ở đây nằm quá xa nên chịu rất ít lực mê hoặc từ TT, đã không rơi vào đĩa tiền Mặt Trời, để trở thành Mặt Trời và những hành tinh. Tại đây nhiệt độ cũng rất thấp khiến những chất như cácbonníc, mêtan và nước đều bị đóng băng. Thỉnh thoảng một vài va chạm hay nhiễu loạn quỹ đạo đưa một số ít mảnh vật chất bay vào TT. Khi lại gần Mặt Trời, nhiệt độ tăng làm vật chất của sao chổi bốc hơi và, dưới áp suất của gió Mặt Trời, tạo nên những đuôi bụi và đuôi khí, trông giống như tên gọi của chúng, có hình cái chổi .

Đôi khi cũng có những sao chổi có mang hai đuôi rõ rệt, nhìn thấy bằng mắt thường: Đuôi dài ở phía đối diện với Mặt Trời, và đuôi ngắn hướng thẳng về phía Mặt Trời. Nguyên nhân là do: Khi ở cự ly đủ gần, sức công phá của tia Mặt Trời lên bề mặt sao chổi mạnh mẽ đến độ làm cho vật chất trong sao chổi bùng nổ mãnh liệt và bắn ra xa. Gió mặt trời không đẩy hết đám mây bụi khí này về phía sau mà còn lại cái đuôi ngắn này.

Các sao chổi tiềm ẩn vật chất của thời kỳ khai sinh Hệ Mặt Trời, do vậy, so với những nhà khoa học, chúng là đối tượng người dùng nghiên cứu và điều tra quý báu để vấn đáp những câu hỏi về quy trình tiến hóa của Hệ Mặt Trời tất cả chúng ta, cũng như những hệ hành tinh khác trong ngoài hành tinh. Đã có những chuyến thám hiểm bằng tàu ngoài hành tinh để tiếp cận trực tiếp với sao chổi như tàu Deep Impact .
Sở dĩ nó có tên gọi là sao chổi vì người Trung Quốc xưa khi nhìn thấy nó ( tiếng Trung : 彗星 ). Nó có chiếc đuôi dài như cái chổi và họ tưởng nó là một ngôi sao 5 cánh bay có đuôi giống cái chổi. Nên từ đó người ta đặt nó là sao chổi ..

Lịch sử tò mò[sửa|sửa mã nguồn]

Thuở sơ khai[sửa|sửa mã nguồn]

Theo những thẻ khắc trên xương của người Trung Quốc cổ đại, sự hiện hữu của sao chổi đã được con người biết đến từ hàng nghìn năm trước. Người Trung Quốc cổ xưa cho rằng sao chổi mang đến điềm xấu, báo trước sự nguy khốn tính mạng con người cho vua chúa hay quan lại. Tuy nhiên trong sách Thiên luận, Tuân Tử ( 313 – 230 TCN ) đã bác bỏ điều mê tín dị đoan này. Trong lịch sử dân tộc văn minh Hy Lạp và Ả Rập, sao chổi từng được coi là sự tiến công của thiên đường xuống trần gian. Các ghi chép về ” sao rơi ” trong những sách Gilgamesh, Sách Khải Huyền và sách Enoch hoàn toàn có thể đã nói đến sao chổi hay sao băng .

Trong quyển sách đầu tay Khí tượng học, Aristotle nhận xét về các sao chổi bay qua bay lại trên bầu trời phương Tây suốt hai nghìn năm. Ông đã lật lại quan niệm của một số nhà triết học đi trước miêu tả các sao chổi là các hành tinh, hay các hiện tượng liên quan đến các hành tinh. Ông dựa trên quan sát về chuyển động của các hành tinh nằm gần mặt phẳng hoàng đạo, trong khi các sao chổi có thể xuất hiện từ bất cứ nơi nào, để đi đến kết luận rằng sao chổi là các hiện tượng xảy ra trên tầng cao khí quyển Trái Đất, nơi mà các luồng khí nóng và khô tập trung và thỉnh thoảng bùng cháy. Ông mở rộng cơ chế này để giải thích cho cả sao băng, cực quang và, thậm chí, cả Ngân Hà.

Các nhà hiền triết sau này đã tranh luận về quan điểm về sao chổi trên. Seneca Trẻ, trong sách Các Câu hỏi về Tự nhiên, đã quan sát thấy các sao chổi bay qua lại theo quỹ đạo đều đặn, không bị ảnh hưởng bởi gió, một đặc tính của hiện tượng vũ trụ hơn là hiện tượng khí quyển. Mặc dù ông cũng đồng ý rằng các hành tinh đều di chuyển gần mặt phẳng hoàng đạo, ông thấy không có lý do nào ngăn cản các vật thể giống hành tinh có thể di chuyển ở các vùng trời khác, và rằng kiến thức của con người về vũ trụ còn hạn hẹp. Tuy nhiên, cách nhìn của Aristotle đã vẫn có ảnh hưởng sâu; cho đến tận thế kỷ 16 người ta mới chứng minh được rằng sao chổi là hiện tượng nằm ngoài khí quyển.

Năm 1577, một sao chổi sáng đã được quan sát trong suốt vài tháng. Nhà thiên văn học Đan Mạch Tycho Brahe đã sử dụng những đo đạc về vị trí sao chổi này của ông và của những người quan sát ở những nơi cách xa, để thu được tác dụng là sao chổi có thị sai rất nhỏ, đến mức không đo được. Với độ đúng mực của những phép đo đạc lúc đó, đây là vật chứng cho thấy sao chổi này phải cách Trái Đất tối thiểu hơn 4 lần khoảng cách giữa Trái Đất và Mặt Trăng .

Tính toán quỹ đạo[sửa|sửa mã nguồn]

Từ sau thế kỷ 16, mặc dầu sao chổi đã được chứng tỏ là những hiện tượng kỳ lạ trong ngoài hành tinh, câu hỏi về việc chúng chuyển dời như nào vẫn là chủ đề gây tranh cãi trong suốt một thế kỷ sau đó. Ngay cả sau khi Johannes Kepler đã xác lập vào năm 1609 rằng những hành tinh vận động và di chuyển quanh Mặt Trời theo quỹ đạo hình elíp, ông cũng đã lưỡng lự khi vận dụng những định luật của hoạt động hành tinh cho những vật thể khác ; ông đã tin rằng sao chổi vận động và di chuyển giữa những hành tinh theo đường thẳng. Galileo Galilei, mặc dầu là một người theo chủ nghĩa của Nicolaus Copernicus, đã bác bỏ đo đạc về thị sai của Tycho và tin vào cách lý giải của Aristotle về những sao chổi bay theo đường thẳng trong khí quyển .Người tiên phong gợi ý vận dụng những định luật Kepler cho những sao chổi là William Lower vào năm 1610. Trong những thập kỷ tiếp theo, những nhà thiên văn như Pierre Petit, Giovanni Borelli, Adrien Auzout, Robert Hooke và Jean-Dominique Cassini đều khẳng định chắc chắn sao chổi bay vòng qua Mặt Trời theo quỹ đạo elíp hay parabol. Trong khi 1 số ít khác, như Christian Huygens và Johannes Hevelius, ủng hộ hoạt động thẳng của sao chổi .
Principia của Quỹ đạo của sao chổi năm 1680, khớp với một hình parabol, được vẽ trong cuốn sáchcủa Isaac Newton

Vấn đề được giải quyết bởi khám phá của Gottfried Kirch về một sao chổi sáng vào ngày 14 tháng 11 năm 1680. Các nhà thiên văn khắp Châu Âu đã theo dõi và đo đạc đường đi của sao chổi này suốt nhiều tháng. Trong quyển Principia Mathematica, viết năm 1687, Isaac Newton đã chứng minh rằng một vật thể chuyển động dưới tác động theo hàm nghịch đảo bình phương của lực vạn vật hấp dẫn phải đi theo quỹ đạo giống như một đường cắt hình nón, và ông đã cho thấy cách khớp đo đạc quỹ đạo của sao chổi vào một hình parabol, sử dụng sao chổi năm 1680 như một ví dụ.

Năm 1705, Edmond Halley sử dụng phương pháp của Newton cho 24 hiện tượng sao chổi đã xảy ra từ năm 1337 đến năm 1698. Ông nhận thấy 3 trong số đó, sao chổi của các năm 1531, 1607 và 1682, có các tham số quỹ đạo rất giống nhau, và ông còn phát hiện ra sự sai khác chút xíu giữa các quỹ đạo là do ảnh hưởng của lực hấp dẫn từ Sao Mộc và Sao Thổ. Tin tưởng rằng 3 hiện tượng trên đều thuộc về một sao chổi, ông tiên đoán nó sẽ quay trở lại khoảng năm 1758 đến 1759. (Trước đó, Robert Hooke đã xác định hiện tượng năm 1664 và năm 1618 thuộc về một sao chổi, còn Jean-Dominique Cassini đã nghi ngờ sự giống nhau của 3 hiện tượng năm 1577, 1665 và 1680; nhưng cả hai đều sai.) Tiên đoán về ngày quay lại của sao chổi của Halley sau đó đã được tính chính xác lại bởi một nhóm các nhà toán học Pháp: Alexis Clairaut, Joseph Lalande và Nicole-Reine Lepaute. Họ đã tiên đoán ngày mà sao chổi này ở cận điểm quỹ đạo vào năm 1759, với sai số khoảng một tháng. Khi sao chổi quay lại như đã đoán trước, nó được đặt tên sao chổi Halley (tên chính thức của nó là 1P/Halley). Ngày quay lại trong thế kỷ 21 của nó là năm 2061.

Trong số các sao chổi có chu kỳ đủ ngắn để có thể được ghi chép nhiều lần trong lịch sử, sao chổi Halley còn đặc biệt ở chỗ nó luôn giữ độ sáng cao đủ để quan sát được bằng mắt thường. Từ khi tiên đoán về quỹ đạo tuần hoàn của sao chổi Halley được công nhận, nhiều sao chổi có chu kỳ lặp lại đã được quan sát bằng kính viễn vọng. Sao chổi thứ hai được phát hiện có quay trở lại là sao chổi Encke (tên chính thức 2P/Encke). Trong khoảng những năm 1819 đến 1821, nhà toán học và vật lý học Đức Johann Franz Encke đã tính toán quỹ đạo cho một loạt các hiện tượng sao chổi những năm 1786, 1795, 1805 và 1818, rồi đi đến kết luận rằng chúng đều thuộc về một sao chổi; ông đã tiên đoán chính xác ngày quay lại của nó vào năm 1822. Đến những năm 1900, 17 sao chổi đã được quan sát là đã đi qua cận điểm ít nhất hai lần, và do đó được xếp loại sao chổi tuần hoàn. Đến tháng 1 năm 2005, con số này là 164, mặc dù một vài trong số đó đã mất tích hoặc bị phá hủy trong các va chạm với các thiên thể khác.

Nghiên cứu cấu trúc[sửa|sửa mã nguồn]

Isaac Newton đã miêu tả sao chổi như một vật thể rắn chắc nén đặc. Nói một cách khác, nó là một dạng hành tinh hoạt động theo quỹ đạo rất méo, đến từ mọi phương với một mức độ tự do cao, giữ nguyên hoạt động ngay cả khi đi qua giữa những hành tinh ; những đuôi của chúng là những luồng hơi mỏng dính phát ra từ phần đầu, tức hạt nhân của sao chổi, phát cháy hay bị đun nóng bởi nguồn năng lượng từ Mặt Trời. Sao chổi cũng gợi ý cho Newton một Kết luận có vẻ như là tất yếu sự về sự bảo toàn của nước và hơi ẩm trên hành tinh : từ những hạt nước và hơi ẩm, sinh ra những cây xanh, chúng tăng trưởng khi hút nước, đến lúc chết và thối rữa, chúng trở thành đất khô. Như vậy đất khô sẽ ngày càng nhiều lên, còn nhiệt độ luôn giảm đi, đến một lúc sẽ bay hơi hết, nếu không có nguồn nào phân phối. Newton cho rằng nguồn phân phối này đến từ sao chổi, tạo ra sự nguồn sống tinh xảo nhất cho không khí, thiết yếu cho sự sống và sự sống sót của mọi loài .Một trách nhiệm khác của sao chổi mà Newton phỏng đoán là chúng mang đến nguyên vật liệu cho Mặt Trời, bù đắp sự tiêu thụ nguồn năng lượng của Mặt Trời bằng dòng sao chổi cháy sáng đến từ mọi phương .
Từ thế kỷ 18, nhiều nhà khoa học đã có những giả thuyết khá đúng mực về thành phần cấu trúc của sao chổi. Năm 1755, Immanuel Kant giả định rằng sao chổi cấu trúc từ những vật chất rất dễ thăng hoa, những hơi bay ra tạo nên đuôi sáng rực rỡ tỏa nắng khi đến gần cận điểm. Năm 1836, nhà toán học Đức Friedrich Wilhelm Bessel, sau khi quan sát luồng hơi thoát ra từ sao chổi Halley năm 1835, giả định rằng phản lực của vật tư bốc hơi ra hoàn toàn có thể đủ mạnh để đổi khác quỹ đạo của sao chổi và cho rằng hoạt động không tuân thủ luật lệ trong trọng trường của sao chổi Encke có nền tảng từ chính sách này .Tuy nhiên, một tò mò tương quan đến sao chổi sau đó đã bao trùm những ý tưởng sáng tạo này trong suốt một thế kỷ. Từ khoảng chừng những năm 1864 đến 1866 nhà thiên văn Ý Giovanni Schiaparelli đã giám sát quỹ đạo của những sao băng Perseid, rồi dựa vào những sự tương đương về quỹ đạo, đã giả định đúng chuẩn rằng những sao băng Perseid là những mảnh vỡ của sao chổi Swift-Tuttle. Mối liên hệ giữa sao chổi và sao băng đã liên tục trở nên nực nội vào năm 1872 khi một luồng sao băng lớn Open tại quỹ đạo của sao chổi Biela, một sao chổi đã được quan sát bị phân thành hai mảnh khi Open năm 1846 và đã biến mất từ năm 1852. Một quy mô mang tên ” rãnh sỏi ” về cấu trúc sao chổi đã hình thành, miêu tả sao chổi như một đống sỏi đá, kết nối lỏng lẻo trong vỏ băng tuyết .

Đến giữa thế kỷ 20, mô hình này bắt đầu thể hiện nhiều điểm yếu: ví dụ, nó không giải thích được tại sao một vật thể chứa lớp vỏ băng mỏng có thể sản sinh đủ hơi nước bốc ra thành đuôi rực rỡ trong nhiều vòng bay qua Mặt Trời như vậy. Năm 1950, Fred Lawrence Whipple đề nghị thay mô hình các hòn sỏi nằm trong vỏ băng bằng một tảng băng lớn có lẫn bụi và sỏi đá. Mô hình “quả bóng tuyết bẩn” này sau đó nhanh chóng nhận được sự chấp thuận rộng rãi. Nó được xác nhận sau một loạt chuyến thám hiểm bằng tàu vũ trụ (bao gồm tàu Giotto của Cơ quan Vũ trụ châu Âu và tàu Vega 1 và Vega 2 của Liên Xô) bay qua đầu của sao chổi Halley năm 1986 để chụp ảnh hạt nhân và quan sát luồng hơi phụt ra sau đuôi. Tàu Deep Space 1 của Mỹ đã bay qua hạt nhân của sao chổi Borrelly ngày 21 tháng 9 năm 2001 và xác minh rằng các đặc điểm của sao chổi Halley cũng có thể tìm thấy ở các sao chổi khác.

Các chuyến du hành đang và sẽ xảy ra liên tục mang đến nhiều thông tin về cấu trúc sao chổi. Tàu Stardust, phóng vào tháng 2 năm 1999, đã tích lũy những hạt bụi của phần đầu sao chổi Wild 2 vào tháng 1 năm 2004, và sẽ đưa vật mẫu về Trái Đất năm 2006. Tháng 7 năm 2005, tàu Deep Impact bắn phá một hố trên sao chổi Tempel 1 để điều tra và nghiên cứu cấu trúc bên trong của nó. Năm năm trước, tàu Rosetta sẽ bay vòng quanh sao chổi Churyumov-Gerasimenko và đặt lên mặt phẳng nó một trạm nghiên cứu và điều tra .
Sao chổi có quỹ đạo rất dẹt. Khi đến gần Mặt Trời, sao chổi mới tỏa sáng, và biểu lộ hai đuôi : đuôi bụi ( số 2 trên hình ) và đuôi khí ( số 1 trên hình ) .Sao chổi cấu trúc từ cácboníc mêtan và nước đóng băng lẫn với những hợp chất hữu cơ cao phân tử và những khoáng chất khác. Chúng bay quanh Mặt Trời theo quỹ đạo rất dẹt và trong hầu hết cuộc sống nằm ở rất xa Mặt Trời, trong trạng thái đóng băng tại nhiệt độ thấp. Khi sao chổi tiến về gần Mặt Trời, tức là vào vòng trong Hệ Mặt Trời, bức xạ điện từ của Mặt Trời khiến những lớp băng bên ngoài khởi đầu thăng hoa. Dòng bụi và khí bay ra tạo nên một bầu ” khí quyển ” lớn nhưng rất loãng bao quanh sao chổi gọi là phần đầu sao chổi. Tiến gần thêm, áp suất bức xạ và gió Mặt Trời thổi vào bầu khí quyển này lê dài nó ra thành hai đuôi khồng lồ. Bụi và khí tạo hai đuôi riêng rẽ, chĩa về hai phương hơi lệch nhau ; những hạt bụi có khối lượng lớn không dễ bị gió Mặt Trời tác động ảnh hưởng, chỉ bị tách rời khỏi phần đầu của sao chổi và bay chậm lại trên quỹ đạo ngay sau phần đầu ( do đó đuôi bụi cong theo đường cong của quỹ đạo ) còn đuôi khí ( đúng hơn là khí đã bị ion hóa ) chứa những hạt ion nhẹ, thuận tiện bị gió Mặt Trời thổi theo phương nối thẳng đến Mặt Trời, và sau đó chúng đi theo đường sức từ trong khoảng trống thay cho đường quỹ đạo. Hạt nhân sao chổi nằm lại bên trong là những khoáng chất nặng, hay chất hữu cơ cao phân tử, chỉ có đường kính khoảng chừng 50 km. Trong khi đó phần đầu sao chổi hoàn toàn có thể lớn hơn cả Mặt Trời, còn đuôi sao chổi hoàn toàn có thể lê dài đến cỡ một đơn vị chức năng thiên văn hoặc hơn .Cả phần đầu và đuôi, hình thành khi sao chổi đi vào vòng trong Hệ Mặt Trời, đều được chiếu sáng bởi Mặt Trời và hoàn toàn có thể trở nên tỏa nắng rực rỡ cho quan sát từ Trái Đất. Đuôi bụi tán xạ trực tiếp ánh nắng theo chính sách Mie, tạo nên màu trắng, còn đuôi khí bị ion hóa phát ra photon nguồn năng lượng cao, có quang phổ thiên về màu xanh lam. Thực tế là đa phần sao chổi sáng yếu đến mức chỉ quan sát được qua kính viễn vọng. Mỗi thập kỷ, chỉ có vài sao chổi đủ sáng cho quan sát bằng mắt thường. Trước khi có kính thiên văn, những sao chổi có vẻ như bất ngờ đột ngột Open rồi bất thần biến mất trên khung trời .Một điều hoàn toàn có thể gây quá bất ngờ là những hạt nhân của sao chổi thuộc vào hàng những vật thể đen nhất trong Hệ Mặt Trời. Tàu Giotto đo được hạt nhân của sao chổi Halley phản xạ lại 4 % ánh sáng chiếu đến, còn tàu Deep Space 1 tìm thấy sao chổi Borrelly chỉ có thông số phản xạ khoảng chừng 2,4 % đến 3 % ; để so sánh, nhựa đường phản xạ 7 % ánh sáng. Có thể lý giải mặt phẳng tối này qua cấu trúc của hạt nhân gồm đa phần những hợp chất hữu cơ. Sức nóng của Mặt Trời làm bốc hơi những hợp chất nhẹ, để lại những phân tử nặng có chuỗi hữu cơ rất dài thường có khuynh hướng sẫm màu, như tro hay dầu thô. Màu đen của sao chổi tạo nên năng lực hấp thụ nhiệt mạnh, tăng cường quy trình bốc hơi những chất khí .Năm 1996, sao chổi được phát hiện là có phát ra tia X. Các tia này đã gây một sự kinh ngạc cho những nhà khoa học vì chưa ai tiên đoán điều này trước đó. Cơ chế phát ra tia X hoàn toàn có thể được lý giải dựa vào tương tác giữa sao chổi và gió Mặt Trời : khi những ion bay từ Mặt Trời qua đuôi sao chổi, chúng va chạm vào những nguyên tử hay phân tử trong đuôi này. Trong những va chạm, những ion tích điện dương sẽ bắt lấy một hoặc vài điện tử của đuôi sao chổi. Đuôi sao chổi bị ion hóa, còn những điện tử bị rơi vào ion đến từ Mặt Trời phát ra photon có tần số thuộc vùng cực tím hay X quang .
Biểu đồ tần suất viễn điểm quỹ đạo của những sao chổi năm 2005 cho thấy nhiều sao chổi tập trung chuyên sâu gần Sao Mộc

Theo quỹ đạo, sao chổi được phân chia thành các loại: sao chổi ngắn hạn có chu kỳ quỹ đạo ít hơn 200 năm, sao chổi dài hạn có chu kỳ quỹ đạo lớn hơn, nhưng vẫn quay trở lại, và sao chổi thoáng qua có quỹ đạo parabol hay hyperbol chỉ bay ngang qua Mặt Trời một lần và sẽ ra đi mãi mãi sau đó. Ví dụ về sao chổi ngắn hạn, có sao chổi Encke có quỹ đạo nhỏ bé, không bao giờ ra xa Mặt Trời hơn Sao Mộc.

Như mọi thiên thể hoạt động trên quỹ đạo dưới công dụng của lực mê hoặc, những sao chổi hoạt động nhanh nhất tại cận điểm quỹ đạo và chậm nhất tại viễn điểm quỹ đạo .Do những sao chổi có khối lượng nhỏ, khi chúng bay ngang qua những hành tinh lớn, quỹ đạo của chúng dễ bị nhiễu loạn. Với những sao chổi thời gian ngắn, tác dụng của sự nhiễu loạn này, về lâu bền hơn, khiến cho viễn điểm quỹ đạo của chúng trùng với bán kính quỹ đạo của những hành tinh lớn, trong đó nhóm sao chổi nằm gần Sao Mộc có số lượng lớn nhất, như biểu lộ biểu đồ tần suất. Sao Mộc là nguồn gây nhiễu loạn mạnh nhất, vì khối lượng của nó lớn gấp đôi khối lượng tổng số của những hành tinh khác, và nó hoạt động nhanh hơn những hành tinh lớn khác. Các sao chổi dài hạn cũng tiếp tục bị nhiễu loạn khi đi ngang qua những hành tinh lớn .

Các tương tác hấp dẫn này khiến cho việc tính toán dự đoán quỹ đạo của nhiều sao chổi trở nên khó khăn. Nhiều sao chổi được quan sát từ nhiều thập kỷ trước đã bị mất tích, vì quỹ đạo của chúng đã thay đổi và người ta không dự đoán được vị trí quay trở lại của chúng để theo dõi. Tuy nhiên, thỉnh thoảng, một sao chổi “mới” được khám phá để rồi, sau khi tính toán quỹ đạo, được phát hiện ra là một sao chổi “đã mất tích”. Ví dụ như sao chổi 11P/Tempel-Swift-LINEAR, đã được quan sát năm 1869 sau đó không nhìn thấy nữa từ năm 1908 do nhiễu loạn của Sao Mộc, rồi bỗng được tìm thấy một cách tình cờ bởi LINEAR vào năm 2001.

Các sao chổi thời gian ngắn được cho là có nguồn gốc từ vành đai Kuiper, còn những sao chổi dài hạn hoàn toàn có thể đến từ đám Oort. Có nhiều năng lực chúng chứa những vật chất từ thời kỳ Hệ Mặt Trời mới khai sinh, đặc biệt quan trọng là những sao chổi dài hạn .Để lý giải tại sao những sao chổi chuyển từ quỹ đạo trong vành đai Kuiper hay đám Oort sang quỹ đạo rất méo tiến về phía Mặt Trời, nhiều chính sách đã được gợi ý. Các chính sách này đa phần dựa trên nhiễu loạn của trường mê hoặc. Đối với những sao chổi dài hạn, nhiễu loạn này hoàn toàn có thể gây ra bởi những sao khác khi Mặt Trời quay quanh tâm Ngân Hà, hay từ ngôi sao 5 cánh gần Mặt Trời là Nemesis. Đối với những sao chổi thời gian ngắn, hoạt động của những hành tinh lớn, đặc biệt quan trọng là Sao Mộc, hay thậm chí còn từ một hành tinh chưa được quan sát là hành tinh X, sẽ dần phá vỡ vành đai Kuiper và gây tụ tập những sao chổi gần những hành tinh này .Các sao chổi không sống sót không thay đổi trên quỹ đạo, ngoài nguyên do từ nhiễu loạn mê hoặc, còn có nguyên do từ sự hao hụt khối lượng và biến hóa cấu trúc mỗi khi lại gần Mặt Trời. Một lượng lớn những vật chất nhẹ của chúng bị thổi bay khi tạo thành những đuôi dưới sự đun nóng của bức xạ Mặt Trời và áp suất của gió Mặt Trời, trong quá trình bay gần cận điểm quỹ đạo. Thiếu link của những vật chất nhẹ, những vật chất nặng hoàn toàn có thể dần bị tan rã, đặc biệt quan trọng khi có ảnh hưởng tác động của lực thủy triều từ những hành tinh lớn. Kết cục là sau nhiều vòng xoay, trên một quỹ đạo không thực sự không thay đổi, khối lượng của sao chổi giảm dần, ngày càng bị nhiễu loạn, rồi tan rã. Một số sao chổi cũng kết thúc cuộc sống bằng một va chạm với những thiên thể khác. Năm 1994, những nhà thiên văn đã được tận mắt chứng kiến kết thúc ngoạn mục của sao chổi Shoemaker-Levy 9, khi nó tan thành nhiều mảnh rồi đâm vào Sao Mộc. Một số sao chổi không tan rã dần trở thành những tiểu hành tinh, với hạt nhân hết năng lực thăng hoa .Trong quá trình đầu hình thành Hệ Mặt Trời, người ta phỏng đoán số lượng những sao chổi, hay những mảnh vật chất bay qua lại trong hệ là rất lớn. Chúng bị quét dọn dần sau những vụ va chạm, mà dấu tích còn để lại trên nhiều mặt phẳng của những hành tinh. Số lượng của sao chổi được duy trì ở mức độ như ngày này là nhờ nguồn phân phối không thay đổi từ vòng đại Kuiper và đám Oort, theo chính sách nhiễu loạn mê hoặc. Các sao chổi, cùng những mảnh vật chất long dong của thời kỳ đầu của Hệ Mặt Trời, cũng được cho là nguồn cung ứng những vật tư thiết yếu cho hình thành sự sống, như những chất hữu cơ, hay nước, không riêng gì cho Trái Đất mà còn cho những hành tinh nhỏ khác như Sao Hỏa, khi chúng rơi vào những hành tinh này .

Đặt tên sao chổi[sửa|sửa mã nguồn]

Trong lịch sử vẻ vang, đã có nhiều quy ước khác nhau về việc đặt tên cho sao chổi .Trước đầu thế kỷ 20, những sao chổi thường được đặt tên theo năm mà chúng được phát hiện, đôi lúc thêm những tính từ chỉ độ sáng đặc biệt quan trọng của chúng ; như ” Sao chổi Sáng rực năm 1680, ” hay ” Sao chổi Sáng rực tháng 9 năm 1882, ” hay ” Sao chổi Sáng cả ban ngày năm 1910. ” Sau khi Edmund Halley chứng tỏ những sao chổi của những năm 1531, 1607 và 1682 thuộc về một vật thể và tiên đoán đúng sự trở lại của nó vào năm 1759, sao chổi đó lần đầu được đặt tên người, sao chổi Halley. Tương tự, những sao chổi khác được phát hiện quay trở lại cũng dần được đặt tên theo người giám sát đúng quỹ đạo của chúng ( thay vì người quan sát thấy chúng lần đầu ), như sao chổi Encke hay sao chổi Biela. Nhưng sau này, những sao chổi dần được đặt tên theo người tiên phong phát hiện ra chúng, trừ những sao chổi chỉ Open một lần, vẫn liên tục được đặt tên theo năm Open .Từ sau đầu thế kỷ 20, quy ước đặt tên những sao chổi theo người tiên phong mày mò ra chúng trở nên thông dụng. Một sao chổi được đặt tên theo tối đa là 3 người tiên phong độc lập phát hiện ra nó. Những năm gần đây, nhiều sao chổi được phát hiện bởi những máy móc văn minh, quản lý và vận hành bởi nhiều nhóm chuyên viên, và sao chổi do họ phát hiện ra hoàn toàn có thể được đặt tên theo tên của thiết bị quan sát. Ví dụ, sao chổi IRAS-Araki-Alcock đã được phát hiện độc lập bởi vệ tinh IRAS và hai nhà thiên văn nghiệp dư là Genichi Araki và George Alcock. Trong quá khứ, khi cùng một người, hay một nhóm người, phát hiện ra được nhiều sao chổi, những sao chổi này được phân biệt với nhau bằng việc thêm một số ít vào sau tên người ; ví dụ sao chổi Shoemaker-Levy 1 đến 9 .Cho đến năm 1994, sao chổi được đặt tên tạm khi mới phát hiện ra, gồm có năm tò mò và sau đó là một vần âm viết thường để chỉ thứ tự mày mò trong năm ( ví dụ, sao chổi Bennett 1969 i là sao chổi thứ 9 được tìm thấy vào năm 1969 ). Sau khi sao chổi đi qua cận điểm quỹ đạo và quỹ đạo của nó đã được xác lập, sao chổi được đặt tên vĩnh cửu là năm mà nó đi qua cận điểm, tiếp theo là một số La Mã chỉ thứ tự đi qua cận điểm so với những sao chổi mới khác trong năm đó, và sao chổi Bennett 1969 i trở thành sao chổi Bennett 1970 II ( sao chổi mới thứ 2 đi qua cận điểm năm 1970 ) .Ngày nay, nhiều thiết bị đã phát hiện được quá nhiều sao chổi, khiến mạng lưới hệ thống đặt tên như vậy trở nên không khả thi. Ví dụ, tính đến tháng 5 năm 2005, vệ tinh SOHO đã tìm thấy đến 950 sao chổi và vẫn đang liên tục việc làm. Người ta không phân biệt những sao chổi theo kiểu như đã miêu tả được nữa. Năm 1994, Thương Hội Thiên văn Quốc tế đã thống nhất một mạng lưới hệ thống đặt tên mới. Sao chổi được đặt tên theo năm mày mò, theo sau là một vần âm chỉ số nửa-tháng của mày mò trong năm ( một năm có 24 nửa-tháng ) và 1 số ít chỉ thứ tự tò mò trong nửa-tháng đó. Ví dụ sao chổi thứ tư được tò mò trong nửa tháng sau của tháng 2 năm 2006 được đặt tên là 2006 D4. Có thể thêm tiền tố để chỉ đặc thù của sao chổi, như P. / dành cho những sao chổi quay lại, C / dành cho sao chổi thoáng qua, X / dành cho sao chổi không tính được quỹ đạo một cách đúng chuẩn, D / dành cho sao chổi đã bị vỡ hoặc mất tích, và A / dành cho vật thể lúc đầu bị nhầm là sao chổi ( ví dụ như tiểu hành tinh ). Các sao chổi có quay lại, sau khi đi qua cận điểm lần thứ hai, còn được thêm 1 số ít chỉ thứ tự mày mò trong số những sao chổi quay lại. Như sao chổi Halley, sao chổi tiên phong được phát hiện có quay lại, có tên theo mạng lưới hệ thống này là 1P / 1682 Q1. Còn sao chổi Hale-Bopp có tên là C / 1997 O1 .

Các sao chổi lớn[sửa|sửa mã nguồn]

Mỗi năm có hàng trăm sao chổi nhỏ bé bay qua gần Mặt trời tuy nhiên chỉ có vài sao chổi đủ lớn để được công chúng biết đến. Chừng độ mỗi thập kỷ lại xuất hiện một sao chổi đủ sáng để quan sát bằng mắt thường; những sao chổi này được gọi là sao chổi lớn. Sao chổi lớn thường đem lại phản ứng tiêu cực trong công chúng trong quá khứ, vì người ta đã nghĩ chúng đem lại điều không lành. Trong lần quay trở lại vào năm 1910, đuôi của sao chổi Halley đã quệt qua Trái Đất, gây nên lo lắng vô căn cứ rằng chất xyanogen trong đuôi này có thể gây ra ngộ độc cho loài người. Hay như sự xuất hiện của sao chổi Hale-Bopp năm 1997 đã gây nên một vụ tự tử tập thể của nhóm cuồng giáo Cổng Thiên Đàng. Tuy nhiên, các sao chổi lớn, đối với đa số, chỉ là một hiện tượng thiên nhiên đẹp mắt.

  • Halley
  • Hale-Bopp
  • Kohoutek
  • McNaught

Việc Dự kiến một sao chổi có trở nên đủ lớn để quan sát được bằng mắt thường không là một việc rất khó. Độ sáng của đuôi sao chổi nhờ vào vào rất nhiều yếu tố. Nói chung, nếu một sao chổi có hạt nhân lớn và dễ thăng hoa, có cận điểm quỹ đạo gần Mặt Trời, và không bị Mặt Trời che khuất khi nhìn từ Trái Đất vào lúc sáng nhất, thì nó có năng lực thành một sao chổi lớn. Tuy vậy, có không hiếm những ngoại lệ, như sao chổi Kohoutek năm 1973 thỏa mãn nhu cầu những yếu tố trên, nhưng không hề hiện ra tỏa nắng rực rỡ như đã mong ước. Sao chổi West, Open ba năm sau, không được Dự kiến như Kohoutek, lại trở nên rất ấn tượng trên khung trời .Cuối thế kỷ 20, một thời hạn dài không ai quan sát được những sao chổi lớn. Chỉ có hai sao chổi, Hyakutake năm 1996 và Hale-Bopp năm 1997, là lớn. Thế kỷ 21 vẫn chưa tận mắt chứng kiến một sao chổi lớn nào, ngoại trừ sao chổi McNaught năm 2006

Các sao chổi kỳ dị[sửa|sửa mã nguồn]

  • Sao chổi Encke
  • Sao chổi 29P / Schwassmann-Wachmann
  • Sao chổi Biela
  • W-preview. jpg
    Sao chổi West
  • Ikeya-Seki
  • Ikeya-Seki
  • Gia đình sao chổi Kreutz Sungrazers
  • Shoemaker-Levy 9 đâm vào Sao Mộc

Trong số hàng ngàn sao chổi đã biết, một số ít có những đặc thù rất đặc biệt quan trọng :

Sao chổi trong khoa học viễn tưởng[sửa|sửa mã nguồn]

Sao chổi đã từng là chủ đề trong nhiều truyện khoa học viễn tưởng. Trong những tác phẩm đó, chúng rất hoàn toàn có thể không được miêu tả đúng chuẩn .

  • Truyện Hector Servadac, Voyages et aventures à travers le Monde Solaire (Du lịch bằng sao chổi) của Jules Verne năm 1877 miêu tả một chuyến du ngoạn trong Hệ Mặt Trời nhờ bám vào sao chổi.
  • Bộ phim Deep Impact (Va chạm mạnh) của Paramount và DreamWorks năm 1998 miêu tả một vụ va chạm của sao chổi vào Trái Đất, tập trung vào phản ứng tâm lý của những người trải qua sự kiện kinh hoàng này.

( bằng tiếng Anh )

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Rate this post