Chủ nghĩa khắc kỷ – Wikipedia tiếng Việt

Trường phái triết học Hy Lạp cổ đại Hellenistic Greek philosophy

Chủ nghĩa khắc kỷ (hay chủ nghĩa stoic/stoa, tiếng Hy Lạp: Στωικισμός, tiếng Latinh: Stoicismus) là một trường phái triết học Hy Lạp cổ đại do Zeno thành Citium sáng lập ra tại Athens vào đầu thế kỷ thứ 3 Trước Công Nguyên. Chủ nghĩa khắc kỷ là một nhánh triết học về đạo đức con người, thứ được tạo ra bằng logic và cách mà con người nhìn nhận bản chất thế giới.

Chủ nghĩa khắc kỷ cho rằng vì con người là một sinh vật thuộc về xã hội, nên con đường đi tới eudaimonia ( niềm hạnh phúc ) của tất cả chúng ta sẽ được tìm ra trải qua việc đồng ý việc mọi thứ đang diễn ra, không được cho phép bản thân bị trấn áp bởi những khao khát được thỏa mãn nhu cầu hoặc sợ hãi trước những đớn đau, trải qua việc sử dụng trí óc của mình để hiểu quốc tế này và làm những phần việc mình cần làm để góp phần cho kế hoạch mà tự nhiên đã vạch ra sẵn, và trải qua việc cùng thao tác, đối xử với những người khác một cách công minh, bất thiên vị. [ 1 ]

Những con người Stoic được biết đến nhiều nhất qua những lời răn dạy rằng “đức hạnh là điều tốt đẹp duy nhất” đối với con người, và rằng những thứ xung quanh ta, ví dụ như sức khỏe, tiền bạc và niềm vui, về bản chất không xấu cũng chẳng tốt (adiaphora), nhưng chúng có giá trị là “điều quan trọng để đức hạnh hành động”. Bên cạnh đạo đức Aristoteles, những nguyên tắc của khắc kỷ cũng đã tạo nên trong những cách tiếp cận nền tảng có giá trị lớn lao tạo nên luân lý luận đức hạnh của phương Tây.[2] Con người khắc kỷ còn cho rằng những cảm xúc nhất định của chúng ta bị tổn thương là do sai lầm trong việc phán xét các vấn đề, và họ tin rằng con người nên hướng tới việc duy trì ý chí (gọi là prohairesis) sao cho “hòa hợp với tự nhiên”. Chính lý do này, những người theo chủ nghĩa khắc kỷ tin rằng dấu hiệu rõ ràng nhất về triết lý của mỗi cá nhân sẽ được bộc lộ, không phải thông qua lời họ nói, mà thông qua cách họ cư xử.[3] Để có một cuộc sống tốt đẹp, con người phải hiểu được những quy tắc của trật tự tự nhiên bởi lẽ chủ nghĩa khắc kỷ tin rằng tự nhiên chính là gốc rễ của mọi điều.

Nhiều con người khắc kỷ, như Seneca và Epictetus, nhấn mạnh vấn đề rằng, bởi ” có đức hạnh là đã đủ niềm hạnh phúc “, nên một nhà hiền triết sẽ trở nên vô cùng kiên cường về mặt xúc cảm trước những xấu số. Niềm tin này có ý nghĩa tương tự như với cụm từ ” bình tĩnh khắc kỷ “, dù vậy thì cụm từ này không bao hàm quan điểm đạo đức cơ bản của khắc kỷ cho rằng chỉ có một nhà hiền triết mới thực sự được tự do, và toàn bộ những suy đồi đạo đức đều xấu xa như nhau. [ 1 ]Từ khi hình thành, những học thuyết khắc kỷ đã dần trở nên rất thông dụng trong xã hội Hy Lạp và La Mã cho đến thế kỷ thứ 3 Công Nguyên, một trong số những người nổi tiếng nhất theo phe phái này vào lúc đó là nhà vua Marcus Aurelius. Chủ nghĩa khắc kỷ với vị thế là phe phái triết học riêng không liên quan gì đến nhau dần suy giảm sau khi Kitô giáo trở thành quốc giáo vào thế kỷ 4 CN. [ 4 ] [ 5 ]Mặt khác, một số ít ý niệm của chủ nghĩa khắc kỷ lại được tích hợp vào Kitô giáo từ thưở sơ khởi. Sau này triết học khắc kỷ cũng có một số ít tiến trình tăng trưởng trở lại, đáng quan tâm nhất là trong thời kỳ Phục hưng ( chủ nghĩa tân khắc kỷ ) và trong thời đại ngày này ( chủ nghĩa khắc kỷ văn minh ). [ 6 ]

Nguồn gốc tên gọi[sửa|sửa mã nguồn]

Tên tiếng Anh của chủ nghĩa khắc kỷ là Stoicism, có nguồn gốc khởi đầu là ‘ Zenonism ’, tức là được đặt theo tên của người sáng lập, Zeno thành Citium. Tuy nhiên, cái tên này từ từ bị quên lãng, nhiều năng lực là do những môn đồ Stoic sau này không cho rằng Zeno là một người đủ thông tuệ để được đặt tên cho cả một phe phái, và cũng nhằm mục đích hạn chế năng lực chủ nghĩa triết học này đi chệch hướng, trở thành một sự sùng bái tính cách. [ 7 ]Cái tên ‘ Stoicism ‘ xuất phát từ Stoa Poikile ( tiếng Hy Lạp cổ : ἡ ποικίλη στοά ), hay ‘ Dãy Cột Sơn ’, một dãy cột lớn được trang hoàng bằng những hình vẽ tái hiện khung cảnh thần thoại cổ xưa và lịch sử dân tộc, nằm ở phía bắc Agora, Athens, nơi Zeno và những môn đồ của ông tụ họp để bàn luận về những ý tưởng sáng tạo. [ 8 ] [ 9 ] Khi Zeno mới khởi đầu giảng dạy, ông ta không hề chi trả cho một tòa nhà giống như Học viện của Plato hay mảnh vườn Lyceum của Aristotle, vậy nên ông và những môn đệ đã tụ tập tại khu vực bóng râm của Stoa Poikile giữa khu chợ, nơi bất kể ai cũng hoàn toàn có thể lắng nghe và tham gia tranh luận. [ 10 ]

Những nguyên tắc cơ bản[sửa|sửa mã nguồn]

Triết học không hứa sẽ đảm bảo bất cứ điều gì bên ngoài cho con người, bởi như vậy là nó đã thừa nhận những điều nằm ngoài vấn đề chính của nó. Giống như người thợ mộc chỉ làm việc với gỗ và tượng đồng, đối tượng mà nghệ thuật sống quan tâm đơn thuần là cuộc sống của mỗi con người.

—Epictetus, Diễn ngôn 1.15.2, Dịch theo bản tiếng Anh của Robin Hard

Những nhà triết học khắc kỷ đã đưa ra một cái nhìn thống nhất về quốc tế, gồm có logic hình thức, vật lý học nhất nguyên và đạo đức tự nhiên. Trong số đó, họ nhấn mạnh vấn đề rằng đạo đức là trọng tâm chính trong kỹ năng và kiến thức của con người, mặc dầu vậy, những triết lý về logic của họ mới là thứ được những nhà triết học sau này chăm sóc nhiều hơn .

Chủ nghĩa khắc kỷ dạy cho chúng ta về sự phát triển của việc tự kiểm soát bản thân và sự cương nghị như một phẩm chất để vượt qua những cảm xúc mang tính phá hủy; chủ nghĩa này tin rằng việc rèn luyện để suy nghĩ một cách rõ ràng, mạch lạc và bất thiên vị sẽ giúp cho con người hiểu ra bản chất của vũ trụ (logos). Một khía cạnh chính của chủ nghĩa khắc kỷ cũng lưu tâm đến việc cải thiện những điều tốt đẹp về đạo đức và luân lý của mỗi cá nhân: “Đức hạnh được bao hàm trong một ý chí hòa hợp với Tự nhiên.”[11]

Nguyên lý này cũng được vận dụng trong những mối quan hệ giữa những cá thể ; ” để được tự do trước những nỗi tức giận, sự đố kị và ghen tị, ” [ 12 ] và phải gật đầu rằng kể cả những người nô lệ cũng ” bình đẳng như những con người khác, bởi tổng thể mọi người đều là mẫu sản phẩm của tự nhiên “. [ 13 ]

Nguyên tắc đạo đức theo chủ nghĩa Stoic tán thành với một quan điểm của chủ nghĩa quyết đoán; khi nói về những người thiếu đi đức hạnh Stoic, Cleanthes từng phản đối rằng kẻ độc ác “giống như một con chó bị trói vào một chiếc xe đẩy, nó buộc phải đi theo chiếc xe đẩy đến bất cứ đâu”.[11] Người tuân theo đức hạnh Stoic, ngược lại, sẽ nắn chỉnh lại ý chí của anh ta sao cho phù hợp với thế giới và sẽ, theo lời của Epictetus, “ốm đau nhưng vẫn hạnh phúc, hiểm nguy nhưng vẫn hạnh phúc, chết đi nhưng vẫn hạnh phúc, lưu đày nhưng vẫn hạnh phúc, sống ô nhục nhưng vẫn hạnh phúc,”[12] do đó họ luôn hướng tới việc đạt được cảnh giới ý chí cá nhân “hoàn toàn tự chủ”, và đồng thời được ở trong một vũ trụ “tổng thể độc nhất có tính quyết đoán nghiêm ngặt”. Quan điểm này sau này được miêu tả với tên gọi “Chủ nghĩa phiếm thần cổ điển” (và được nhà triết học người Hà Lan Baruch Spinoza theo đuổi).[14]

Chủ nghĩa khắc kỷ sống sót từ đầu thế kỷ 3 TCN đến cuối thế kỷ II TCN và trải qua ba tiến trình : [ 15 ]

Suy nghĩ chung về triết học[sửa|sửa mã nguồn]

Những người theo chủ nghĩa khắc kỷ cho rằng triết học là một môn học tư duy để giúp con người trở nên uyên bác, làm chủ và biết cách ứng xử trước những khó khăn vất vả của cuộc sống. Vì vậy, triết học không chỉ là một khoa học mà còn là một phong thái sống, một thẩm mỹ và nghệ thuật sống của con người trong hội đồng xã hội. Và cũng theo những con người nói trên, đối tượng người tiêu dùng của triết học là phải bao quát nhiều nghành, chính do sự uyên bác do triết học mang lại không hạn đinh, bó hẹp ở trong một số lượng giới hạn đơn cử nào đó. Quan niệm này vốn thông dụng trong một thời hạn rất dài. Và cũng theo họ, triết học gồm 3 nghành nghề dịch vụ : vật lý học, đạo đức học và logic học. [ 15 ] Chúng liên hệ mật thiết với nhau. Zeno xứ Citium đã có lời ví von như sau :

Có thể so sánh triết học với một con vật: xương và thần kinh là logic học, thịt là đạo đức học, tâm hồn là vật lý học; hay là vỏ quả trứng là logic học, lòng đỏ là đạo đức học, còn cái nằm ở giữa là vật lý học

[ 16 ]Ở giữa ở đây là lòng trắng của quả trứng .
Những nhà triết học khắc kỷ cho rằng logic học là khoa học sử dụng ngôn từ. Nhờ ngôn từ tất cả chúng ta trở thành người hùng biện, dẫn dắt, làm chủ được tư tưởng của mình trong mọi trường hợp. Vì vậy, logic học được xem là khoa học công cụ .
Chủ nghĩa khắc kỷ nhìn nhận rằng vật lý học là học thuyết bàn về giới tự nhiên, về nguồn gốc của những sự vật mà tất cả chúng ta hay gặp mỗi ngày. Karl Marx đã nhìn nhận rằng cơ sở cho tư tưởng vật lý học của những người này là của Heracltus và họ dựa vào đó để tăng trưởng .Cũng giống như những người trước đó, chủ nghĩa khắc kỷ cũng dùng tư tưởng duy vật để lý giải quốc tế. Họ cho rằng quốc tế được cấu thành từ những yếu tố đất, nước, lửa, không khí. Họ cũng khẳng định chắc chắn những vật cảm tính là có thực tồn và là nền tảng của thiên hà. Đối với họ, cái chung không phải là cái vô hình dung không hề cảm nhận được mà cái chung sống sót trong cái riêng. Thêm vào đó, chủ nghĩa khắc kỷ cũng cho thấy tâm lý biện chứng khi cho rằng quốc tế sống sót trong sự vân động không ngừng của những vật thể. Có thể nói những nhà triết học này là những nhà duy vật biện chứng tiên phong trong lịch sử dân tộc tư tưởng quốc tế. Marx nhìn nhận cao về điều này :

Nhà thông thái theo phái khắc kỷ lưu ý tới cuộc sống tuyệt đối động, quan niệm đó được rút ra từ quan điểm về tự nhiên theo hướng Heraclitus, có tính năng động và có tính sinh động

Tuy nhiên, chủ nghĩa khắc kỷ lại không kiên trì theo tư tưởng này khi sau đó họ cho rằng mọi vật tăng trưởng theo những trình tự do Thượng đế sắp xếp. Chính vì vậy, học thuyết này có chút gì đó là của mục đích luận .

Chủ nghĩa khắc kỷ đã đưa ra ý kiến rằng tri thức là điều kiện cần của lý tưởng đạo đức, còn điều kiện đủ là sự tĩnh tâm và bình thản của tâm hồn. Việc sống khắc khổ hay không khắc khổ không ảnh hưởng tới họ.

Nhận thức luận[sửa|sửa mã nguồn]

Chủ nghĩa khắc kỷ nghiên cứu và điều tra nhận thức luận theo lập trường duy cảm duy vật. Theo những nhà triết học này, linh hồn được cấu trúc từ 8 bộ phận : năm giác quan thính giác, thị giác, khứu giác, vị giác và xúc giác, giọng nói, bộ phận tái tạo và bộ phận điều khiển và tinh chỉnh. Linh hồn của con người như tờ giấy trắng để in dấu sự tác động ảnh hưởng của quốc tế bên ngoài. Biểu tượng của sự vật là do chính nó tạo nên .
Chủ nghĩa khắc kỷ đã tìm thấy mối liên hệ giữa hai đối tượng người tiêu dùng này. Zeno xứ Citium đã viết rằng :

Chúng ta có khả năng lĩnh hội về nhận thức thế giới bên ngoài bẳng cả cảm tính lẫn lý tính

Chủ nghĩa khắc kỷ có tâm lý rất hay về khái niệm. Zeno xứ Citium cho rằng ” những khái niệm không phải là tác dụng thỏa thuận hợp tác giữa mọi người về việc đặt tên cho sự vật mà ngược lại bản thân những khái niệm được lao lý bởi những vật và thực chất của những vật. ”

Các nhà triết học tiêu biểu vượt trội[sửa|sửa mã nguồn]

Rate this post