Văn học dân gian – Wikipedia tiếng Việt

Văn học dân gian hay văn học truyền miệng là văn học được nói hoặc hát trái ngược với văn học được viết lại, mặc dù nhiều văn học truyền miệng đã được ghi lại bằng chữ viết.[1] Không có định nghĩa tiêu chuẩn cho loại hình văn học này, vì các nhà văn học dân gian có các mô tả khác nhau cho văn học truyền miệng hoặc văn học dân gian. Một khái niệm rộng gọi nó là văn học được đặc trưng bởi sự truyền miệng và không có bất kỳ hình thức cố định nào. Nó bao gồm những câu chuyện, truyền thuyết và lịch sử được truyền từ nhiều thế hệ dưới dạng văn nói.[2]

Các xã hội trước khi biết chữ, theo định nghĩa, không có văn học viết, nhưng hoàn toàn có thể chiếm hữu những truyền thống lịch sử truyền miệng — ví dụ điển hình như sử thi dân gian, truyện kể dân gian ( kể cả truyện cổ tích và ngụ ngôn ), kịch dân gian, tục ngữ và những bài hát dân gian — tạo thành một nền văn học truyền miệng. Ngay cả khi chúng được những học giả như những nhà văn học dân gian và nhà viết sách tích lũy và xuất bản, tác dụng vẫn thường được gọi là ” văn học truyền miệng “. Các thể loại khác nhau của văn học truyền miệng đặt ra thử thách phân loại so với những học giả vì tính năng động của văn hóa truyền thống trong thời đại kỹ thuật số văn minh. [ 3 ]

Các xã hội có chữ viết có thể tiếp tục một truyền thống truyền miệng – đặc biệt là trong gia đình (ví dụ: những câu chuyện trước khi đi ngủ) hoặc các cấu trúc xã hội không chính thức. Việc kể về các truyền thuyết đô thị có thể được coi là một ví dụ của văn học truyền miệng, cũng như truyện cười và thơ truyền miệng bao gồm cả các cuộc thi thơ vốn là một tính năng được truyền hình trên kênh Def Poetry của Russell Simmons; thơ trình diễn là một thể loại thơ cố tình không dùng hình thức viết một cách có ý thức.[4]

Văn học truyền miệng hình thành một thành phần cơ bản hơn của văn hóa, nhưng hoạt động theo nhiều cách khác với cách thức văn học có chữ viết được phổ biến. Học giả người Uganda, Pio Zirimu, đã đưa ra thuật ngữ orature trong một nỗ lực để tránh lặp từ, nhưng từ văn học truyền miệng vẫn phổ biến hơn cả trong văn học hàn lâm và văn học bình dân.[5] Từ điển Bách khoa toàn thư về Văn học Châu Phi, do Simon Gikandi (Routledge, 2003) biên tập, đã đưa ra định nghĩa này: “Ngôn ngữ có nghĩa là điều gì đó được truyền lại qua lời nói, và bởi vì nó dựa trên ngôn ngữ nói nên nó chỉ tồn tại trong một cộng đồng sống. Khi đời sống cộng đồng mất dần, tính truyền miệng mất dần chức năng và chết. Tính truyền miệng cần mọi người trong một bối cảnh xã hội sống động: nó cần chính cuộc sống.”

Trong cuốn sách Songs and Politics in Eastern Africa (Bài hát và Chính trị ở Đông Phi), do Kimani Njogu và Hervé Maupeu (2007) biên tập, có nêu (trang 204) rằng Zirimu, người đặt ra thuật ngữ này, định nghĩa khẩu ngữ là “việc sử dụng lời nói như một phương tiện biểu đạt thẩm mỹ” ( theo Ngũgĩ wa Thiong’o, 1988). Theo cuốn sách Defining New Idioms and Alternative Forms of Expression, do Eckhard Breitinger biên tập (Rodopi, 1996, trang 78): “Điều này có nghĩa là bất kỳ ‘xã hội truyền miệng’ nào cũng phải phát triển các phương tiện để làm cho lời nói được tồn tại, ít nhất là trong một khoảng thời gian nhất định. Chúng ta có xu hướng coi tất cả các thể loại của văn học truyền miệng là thuộc về một phức hợp thuần nhất của văn học dân gian.”

Dựa trên khái niệm orature của Zirimu, Mbube Nwi-Akeeri lý giải rằng những kim chỉ nan phương Tây không hề chớp lấy và lý giải hiệu suất cao văn học truyền miệng, đặc biệt quan trọng là những văn học mang tính địa phương ở những khu vực như châu Phi. Lý do là ở những nơi này có những yếu tố truyền khẩu không hề chớp lấy được bằng lời nói như sự sống sót của cử chỉ, điệu nhảy và sự tương tác giữa người kể chuyện và người theo dõi. [ 6 ] Theo Nwi-Akeeri, văn học truyền miệng không chỉ là một câu truyện kể mà còn là một màn trình diễn .
Tác phẩm văn học dân gian được lưu giữ bằng phương pháp truyền miệng từ đời này sang đời khác, từ địa phương này sang địa phương khác .Tính truyền miệng tạo ra sự nhiều bản, gọi là dị bản .Quá trình sáng tác tập thể diễn ra như sau : Đầu tiên 1 người khởi xướng, tác phẩm hình thành và được tập thể đảm nhiệm. Sau đó, những người khác liên tục lưu truyền và sáng tác lại làm cho tác phẩm biến hóa dần, hoàn thành xong và đa dạng và phong phú thêm về nội dung cũng như hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ. Văn học dân gian là gia tài chung của mỗi tập thể, mỗi cá thể đều hoàn toàn có thể thay thế sửa chữa, bổ trợ tác phẩm Văn học dân gian theo quan điểm và năng lực nghệ thuật và thẩm mỹ của mình .Tính hiện thực của văn học dân gian bộc lộ rõ nét nhất ở những bài ca nghi lễ, bài hát đối đáp giao duyên, những bài hò lao động, … gắn bó và ship hàng cho những hoạt động và sinh hoạt hội đồng của nhân dân .

Hệ thống thể loại của văn học dân gian[sửa|sửa mã nguồn]

Thần thoại là mô hình tự sự dân gian thường kể về những vị thần, Open ở thời công xã nguyên thủy nhằm mục đích lý giải những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên, bộc lộ khát vọng chinh phục tự nhiên của con người. Một số ví dụ : Thần thoại Hy Lạp

Sử thi là những tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình tượng nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hay nhiều biến cố lớn lao diễn ra trong đời sống cộng đồng của nhân dân thời cổ đại. Nhân vật của sử thi mang cốt cách của cộng đồng, tượng trưng cho sức mạnh, niềm tin của cộng đồng.

Xem thêm về một số bộ sử thi nổi tiếng: Sử thi Đẻ đất đẻ nước (Mường), sử thi Đăm San, sử thi Uylixơ (Hy Lạp)…

Truyền thuyết là loại truyện dân gian kể về những sự kiện và nhân vật có tương quan đến lịch sử dân tộc, thường có yếu tố tưởng tượng kì ảo. Truyện biểu lộ cách nhìn nhận và thái độ của nhân dân so với nhân vật và sự kiện lịch sử dân tộc được kể đến .

Trong truyền thuyết, nhân vật có liên quan đến lịch sử nhưng không phải là nhân vật lịch sử. Nhân vật trong truyền thuyết thường có xu hướng lý tưởng hoá: nhân dân gửi vào đó ước mơ, khát vọng của mình. VD: Khi có lũ lụt, họ ước mơ có thần trị thuỷ (Sơn Tinh), khi có giặc, họ ước mơ có người anh hùng cứu nước chống ngoại xâm không màng danh lợi (Thánh Gióng), khi hoà bình, họ ước mơ có thần sáng tạo văn hoá (Lang Liêu),…

Nhân vật của truyền thuyết thần thoại hầu hết là người hoặc bán thần ( thần nhưng có khát khao, ước mong, nguyện vọng giống con người, hay còn gọi là ‘ ’ nửa thần nửa người ’ ’ ). Cốt truyện thường xoay quanh nhiều nhân vật, thậm chí còn hoàn toàn có thể thiết kế xây dựng thành 2 mạng lưới hệ thống nhân vật trái chiều nhau .Hiện thực trong truyền thuyết thần thoại là hiện tượng kỳ lạ xã hội loài người nhưng được bó hẹp trong khoanh vùng phạm vi từ bộ tộc đến bộ lạc, rồi tiến dần đến nhà nước có xã hội chuyên chế. Nhân dân thường dùng yếu tố tưởng tượng kì ảo để biểu lộ tính tưởng tượng trong truyền thuyết thần thoại. Những yếu tố ấy không có thật ngoài đời nhưng có thật trong tâm tình của nhân dân với lịch sử vẻ vang .Ngôn ngữ cô đọng, ít miêu tả, đa phần là thuật lại hành vi của nhân vật, kể những thực trạng xuất thân của nhân vật. Lời thoại của nhân vật là lời biểu lộ lòng nhiệt huyết của nhân vật so với quốc gia trong thực trạng lâm nguy. Không gian được sử dụng trong truyền thuyết thần thoại là khoảng trống đời thường – xã hội – mặt trận – quốc gia .

Những truyền thuyết dân gian thường có cái cốt lõi là sự thật lịch sử mà nhân dân ta, qua nhiều thế hệ, đã lý tưởng hoá, gửi gắm vào đó tâm tình thiết tha của mình, cùng với thơ và mộng, chắp đôi cánh của trí tưởng tượng dân gian, làm nên những tác phẩm văn hóa mà đời đời con người còn ưa thích.[7]

Truyện cổ tích là sáng tác dân gian thuộc mô hình tự sự, đa phần sử dụng yếu tố thẩm mỹ và nghệ thuật kì ảo để bộc lộ cái nhìn hiện thực của nhân dân với đời sống, thể hiện ý niệm về đạo đức cũng như về công lí xã hội và tham vọng một đời sống tốt đẹp hơn của nhân dân lao động. [ 8 ]Trong mỗi truyện cổ tích đều có những yếu tố của thực tiễn, nhưng những yếu tố ấy lại được hư cấu kì ảo để kiến thiết xây dựng nên một quốc tế khác với quốc tế hiện tại – quốc tế cổ tích, mà trong quốc tế ấy, mọi điều đều hoàn toàn có thể xảy ra .

Trong cổ tích, người ta bay trên không trung, ngồi lên tấm thảm biết bay, đi hia bảy dặm,…, và nói chung, truyện cổ tích đã mở ra trước mắt con người ta cánh cửa sổ để trông vào một cuộc sống khác, mơ tưởng cuộc sống tốt đẹp hơn.[9]

Loại truyện được kể, bằng văn xuôi hoặc văn vần, mượn chuyện của đồ vật, con vật,… hoặc về chính con người để nói bóng gió,kín đáo chuyện con người, nhằm khuyên nhủ, răn dạy con người ta một bài học nào đó trong cuộc sống.

Một phần nhiều của truyện ngụ ngôn bắt nguồn từ truyện loài vật do sự thân thiện giữa con người với tự nhiên nên con người đã ” gán ” cho con vật tính cách của con người. Khi đó, truyện ngụ ngôn dần Open. Ngụ ngôn thường có nhiều nội dung : tôn giáo thần linh, triết lý dân gian, đả kích …

Kết cấu truyện ngụ ngôn thường ngắn, ít tình tiết. Phần truyện kể thì nổi lên, phần ý nghĩa thì lắng đọng, người đọc tự rút ra. Nhân vật trong truyện ngụ ngôn rất đa dạng, được xây dựng đối lập nhau để tạo sức hấp dẫn cho truyện (thông minh với ngu ngốc, tốt bụng với xấu xa, to lớn với nhỏ bé,…).
Tác giả dân gian còn dùng biện pháp phủ định và biện pháp ẩn dụ để xây dựng truyện ngụ ngôn.

Nói ngay hay trái tai.
“Cứ nói thuần luân lý, thì dễ sinh lòng chán nản;
Cứ mượn truyện kể ra, thì luân lý mới trôi chảy.”[10]

Một số thể loại khác[sửa|sửa mã nguồn]

  1. Truyện cười: được xây dựng trên cơ sở mâu thuẫn trong cuộc sống, làm bật lên tiếng cười nhằm mục đích mua vui giải trí & phê phán thói hư tật xấu.
  2. Tục ngữ: là những câu nói ngắn gọn, hàm xúc, có hình ảnh, nhịp, vần, thể hiện kinh nghiệm của nhân dân được đúc kết qua thực tiễn đời sống hằng ngày.
  3. Câu đố: là những câu nói, câu văn có vần dùng để mô tả một vật, một khái niệm, một hiện tượng,… buộc người đọc, người nghe đưa ra đáp án hoặc lời giải thích nhằm mục đích giải trí, rèn luyện tư duy & cung cấp những tri thức về đời sống.
  4. Ca dao: là những bài thơ trữ tình dân gian thường là những câu hát có vần, có điệu nhằm diễn tả thế giới nội tâm của con người.
  5. Vè: là tác phẩm tự sự dân gian có lời thơ mộc mạc kể về những sự kiện diễn ra trong xã hội nhằm thông báo & bình luận.

Ngoài ra, VHDG còn có một số ít thể loại khác như truyện thơ, chèo, …

Rate this post