Bản đồ học – Wikipedia tiếng Việt

Bản đồ học hay Đồ bản học là khoa học nghiên cứu và phản ánh sự phân bố không gian, sự phối hợp mối liên hệ giữa các đối tượng, hiện tượng tự nhiên và xã hội trên bề mặt Trái Đất thông qua các mô hình ký hiệu, hình tượng.

Các công dụng của bản đồ như thể công cụ trực quan cho những số liệu khoảng trống. Các số liệu này thu được từ việc làm đo đạc mặt đất, chụp ảnh hàng không, chụp ảnh vệ tinh và hoàn toàn có thể tàng trữ trong cơ sở tài liệu, từ đó nó được giải quyết và xử lý thành những loại bản đồ cho những mục tiêu khác nhau. Bản đồ trình diễn rất đầy đủ nhất những đối tượng người tiêu dùng nói trên thường gọi là bản đồ địa hình. Các bản đồ chuyên đề thì bộc lộ điển hình nổi bật những thông tin liên qua đến chuyên đề đó, ví dụ bản đồ hành chính, bản đồ giao thông vận tải, …Xu hướng lúc bấy giờ trong nghành nghề dịch vụ này là chuyển dần từ những chiêu thức tương tự như sang những giải pháp sử dụng kỹ thuật số nhằm mục đích tạo ra những bản đồ có tính động và tương tác cao. Các giải quyết và xử lý khi lập bản đồ dựa vào lập luận cho rằng những thực tại là khách quan và con người hoàn toàn có thể lập ra những mô phỏng có độ đúng chuẩn cao của thực tại này bằng cách thêm vào một mức độ nhất định của việc trừu tượng hóa .

Bản đồ thông thường được lập ra bằng giấy và bút, nhưng sự ra đời và phổ biến của máy tính đã tạo ra nhiều thay đổi trong ngành này. Phần lớn các bản đồ có chất lượng thương mại ngày nay được tạo ra nhờ các phần mềm lập bản đồ. Chúng có thể là CAD, MapInfo, MicroStation, GIS hay các phần mềm lập bản đồ chuyên nghiệp nào đó.

Bản đồ cổ nhất thế giới mà đến nay còn biết có từ thiên niên kỷ 5 TCN[cần dẫn nguồn]. Những bản đồ cổ nhất làm nổi bật các quan hệ địa hình như sự quan hệ, sự gần kề và sự ngăn cách.

Sự tăng trưởng lớn trong việc lập bản đồ diễn ra khi hình học sinh ra, nó đã được sử dụng lần tiên phong ở Babylon vào khoảng chừng thế kỷ 23 TCN. Bản đồ được khắc ở thành phố thánh thần Nippur, trong thời kỳ Kassite ( thế kỷ 14 TCN – thế kỷ 12 TCN ) trong lịch sử dân tộc Babylon, đã được tìm thấy ở Nippur [ 1 ] Lưu trữ 2008 – 09-05 tại Wayback Machine. Người Ai Cập cổ đại sau này cũng sử dụng hình học để đo đạc đất đai cũng như tái đo đạc nó sau những thời kỳ ngập lụt của sông Nin do những ranh giới đã bị mất đi .

Người Hy Lạp cổ đại đã bổ sung thêm tính nghệ thuật và khoa học cho bản đồ học. Strabo (khoảng 63 TCN – khoảng 21 TCN) được coi là cha đẻ của địa lý vì ông đã viết Geographia (Địa lý), trong đó ông dẫn chứng và phê bình các công trình của những người khác (phần lớn trong số họ ngày nay chúng ta không biết do Strabo không nói đến tên của họ). Ở Miletus, Thales (khoảng 600 TCN) cho rằng Trái Đất là một chiếc đĩa bao bọc bởi nước. Anaximander cũng ở Miletus giả thiết rằng Trái Đất có hình trụ vào cùng khoảng thời gian đó. Năm 288 TCN, Aristarchus ở Samos là người đầu tiên nói rằng Mặt Trời là trung tâm vũ trụ (xem thuyết nhật tâm). Vào khoảng năm 250 TCN, Eratosthenes ở Cyrene ước tính chu vi Trái Đất trong phạm vi 15% của giá trị mà ngày nay chấp nhận.

Pythagoras ở Ionia, người tạo ra sự sùng bái toán học đã tăng trưởng nhiều niềm tin tín ngưỡng dựa trên những số mà sau này đã trở thành nền tảng của toán học, đã là người nổi tiếng tiên phong nói rằng Trái Đất có dạng hình cầu. Aristotle sau đó đã đưa ra nhiều luận cứ để củng cố ý tưởng sáng tạo này. Các luận cứ đó hoàn toàn có thể tổng quát hóa như sau :
Bản đồ quốc tế của Muhammad al-Idrisi năm 1154. Lưu ý rằng phương nam ở phía trên của bản đồ

  • Nguyệt thực luôn luôn tròn.
  • Tàu thuyền dường như là chìm xuống khi chúng di chuyển ra xa khỏi tầm quan sát và đi qua đường chân trời.
  • Một số ngôi sao chỉ có thể quan sát từ những phần nào đó của Trái Đất.

Người Hy Lạp cũng tăng trưởng khoa học về ánh xạ bản đồ, là những phương pháp để biểu lộ những mặt phẳng cong của Trái Đất lên trên mặt phẳng. Eratosthenes, Anaximander và Hipparchus được coi là đã tăng trưởng ra mạng lưới hệ thống lưới của kinh độ và vĩ độ và Eratosthenes được coi là ý tưởng ra ánh xạ bản đồ theo hình chữ nhật đều khoảng cách vào khoảng chừng năm 200 TCN. Claudius Ptolemy cũng ý tưởng ra một cách ánh xạ bản đồ gồm có giải pháp hình nón khoảng cách đều vào khoảng chừng năm 150 TCN .

Khoa học về bản đồ ở châu Âu đã ngủ quên trong thời Trung cổ, khi các khái niệm triết học đã đi theo hướng tôn giáo. Mặc dù lĩnh vực này có tiến bộ theo một số hướng, chẳng hạn các phát minh của Roger Bacon về ánh xạ bản đồ và sự xuất hiện của portolano và sau đó là các hải đồ cổ để phục vụ cho nhu cầu về các tuyến hàng hải của người châu Âu, nhưng đã có rất ít lực đẩy để nghiên cứu có hệ thống hay ứng dụng của bản đồ học. Phần lớn các “bản đồ” thế giới của giai đoạn này là các biểu đồ vũ trụ của những người Thiên chúa giáo không thể coi như các thể hiện địa lý chính xác. Thông thường dù là vuông hay tròn, chúng đều tuân theo kiểu của cái gọi là “bản đồ T và O”, trong đó thể hiện các khu vực châu lục như các phần của đĩa tròn và được bao quanh bởi đại dương. Các bản đồ cỡ lớn cũng có xu hướng nghiêng về dạng biểu đồ do các nhu cầu địa chính nói chung được thỏa mãn bằng các mô tả của ranh giới thay vì đo đạc. Ngược lại, người Trung Hoa trong thời gian này đã sử dụng hệ tọa độ chữ nhật phù hợp với thực tế nếu được đo đạc một cách gần đúng. Người Trung Hoa đã không vẽ bản đồ thế giới vì vũ trụ quan của họ đã không cung cấp niềm tin trong việc mô tả những vùng đất xa nằm ngoài phần hiểu biết của họ. Các tác phẩm đã cho thấy các nhà triết học Trung Hoa tin rằng Trái Đất phẳng. Với một số rất ít ngoại lệ các nhà thần học, nổi tiếng nhất là Lactantius, còn đa phần các nhà triết học Thiên chúa giáo và Hồi giáo đều tán thành khái niệm của người Hy Lạp về dạng hình cầu của Trái Đất.

Sự phát hiện ra châu Mỹ của người châu Âu và những cố gắng nỗ lực sau đó nhằm mục đích trấn áp và phân loại những vùng đất này đã yên cầu cần có những chiêu thức lập bản đồ một cách khoa học. Xu hướng toàn thế giới hóa đã mở màn từ thời kỳ Thám hiểm còn liên tục đến thời kỳ Phục hưng. Điều này sau cuối dẫn đến thời kỳ Ánh sáng với nhu yếu về tính đúng mực khoa học và mong ước sắp xếp mạng lưới hệ thống quốc tế đã làm cho ngành lập bản đồ tăng trưởng hơn .

Thay đổi công nghệ tiên tiến[sửa|sửa mã nguồn]

Trong bản đồ học, công nghệ tiên tiến liên tục đổi khác nhằm mục đích phân phối nhu yếu của những thế hệ những nhà lập bản đồ và người dùng mới. Những bản đồ tiên phong được lập thủ công bằng bút vẽ và giấy da, do đó chất lượng của chúng rất số lượng giới hạn và đã được phổ cập hạn chế. Sự ý tưởng ra những thiết bị từ, ví dụ điển hình la bàn và sau đó một thời hạn dài là những thiết bị tàng trữ bằng từ tính đã được cho phép phát minh sáng tạo ra những bản đồ đúng chuẩn hơn cũng như năng lực tàng trữ và tinh chỉnh và điều khiển chúng theo phương pháp kỹ thuật số .Các văn minh của những thiết bị cơ khí như máy in, thước đo độ và thước véc nê đã được cho phép sản xuất hàng loạt những bản đồ cũng như năng lực tái bản đúng chuẩn từ những tài liệu đúng chuẩn hơn. Công nghệ quang học như kính thiên văn, kính lục phân và những thiết bị khác sử dụng kính thiên văn đã cho phép đo đạc đúng chuẩn đất đai và tăng năng lực của những nhà lập bản đồ và những nhà hàng hải trong việc tìm kiếm vĩ độ bằng cách đo góc của sao Bắc cực vào đêm hôm hay của Mặt Trời vào ban ngày .

Các tiến bộ trong công nghệ quang hóa, chẳng hạn in thạch bản và nhiếp ảnh đã cho phép tạo ra các bản đồ có các chi tiết cụ thể tốt và không bị bóp méo về hình dạng cũng như khả năng chống ẩm mốc và hao mòn. Điều này cũng loại bỏ nhu cầu khắc đá (gỗ) và nó rút ngắn thời gian để tái tạo bản đồ.

Vào giữa và cuối thế kỷ 20 những tân tiến trong công nghệ tiên tiến điện tử đã dẫn đến một cuộc cách mạng mới trong ngành bản đồ học. Các thiết bị phần cứng máy tính như màn hình hiển thị, máy vẽ đồ thị, máy in, máy quét và máy vẽ đồ thị nghiên cứu và phân tích lập thể cùng với sự ảo hóa, công nghệ tiên tiến giải quyết và xử lý ảnh, nghiên cứu và phân tích khoảng trống và những ứng dụng cơ sở tài liệu đã lan rộng ra một cách đáng kể việc lập bản đồ. Xem thêm đồ họa trường quét kỹ thuật số .

Các loại bản đồ[sửa|sửa mã nguồn]

Bản đồ quốc tế năm 2004Các nghành của bản đồ học hoàn toàn có thể chia ra làm hai phạm trù chung : bản đồ học đại cương và bản đồ học theo chủ đề .Bản đồ học đại cương gồm có việc lập những bản đồ cho hầu hết quần chúng và cho nên vì thế nó gồm có nhiều loại đặc thù. Các bản đồ đại cương chứa nhiều hướng dẫn và những mạng lưới hệ thống khu vực, thường thì chúng được sản xuất hàng loạt. Ví dụ bản đồ địa hình tỷ suất xích 1 : 24.000 của Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ ( USGS ) là tiêu chuẩn khi so với bản đồ Canada tỷ suất xích 1 : 50.000 .Bản đồ địa hình hầu hết tương quan tới địa hình của khu vực và nó thường thì khác với những bản đồ khác do sử dụng nhiều đường đồng mức để biểu lộ độ cao của bề mặt Trái Đất .Bản đồ tô pô là một loại rất sơ sài của bản đồ, là loại mà người ta hoàn toàn có thể vẽ phác thảo trên giấy hay khăn ăn. Ví dụ bản đồ những tuyến xe buýt ở một thành phố .Bản đồ học theo chủ đề tạo ra những loại bản đồ theo một chủ đề địa lý đơn cử nào đó nhằm mục đích vào những đối tượng người dùng người mua đặc biệt quan trọng. Các ví dụ đơn cử là bản đồ chứa những chấm chỉ ra năng lượng sản xuất ngô ở những vùng của một vương quốc hay bản đồ tô màu theo mẫu để chỉ ra tỷ lệ tập trung chuyên sâu của dân số ở một vương quốc nào đó theo từng khu vực v.v. Do khối lượng những tài liệu địa lý đã bùng nổ trong những thập niên gần đây, bản đồ học theo chủ đề đã ngày càng trở lên quan trọng, có ích và thiết yếu hơn để diễn giải những tài liệu văn hóa-xã hội theo khoảng trống .
Bản đồ lý giảiCó 1 số ít cách để đặt tên khu vực trên bản đồ. Các nhà thám hiểm tiên phong đặt tên chúng theo 1 số ít phương pháp — theo tên của họ, tên gọi của người địa phương hay tên gọi của người quản lý vùng đất ấy. Các điểm đặc trưng cũng được đặt tên theo vẻ vẻ bên ngoài, khí hậu khu vực, những vấn đề diễn ra gần đó và vị trí. Nhiều khu vực ở ven biển của Brasil đã được những nhà thám hiểm Bồ Đào Nha đặt tên trong những năm đầu thế kỷ 16 theo tên thánh của ngày phát hiện ( theo lịch Thiên chúa giáo ), vì vậy thời hạn thám hiểm của họ hoàn toàn có thể phục sinh lại theo list những tên đã đặt .Các nhà vẽ bản đồ cũng mượn tên địa phương, nhiều lúc là bằng cách dịch những dạng chữ viết sang những ký tự Latin, nhưng hầu hết là bằng cách phiên âm. Thông thường nhà thám hiểm sẽ hỏi người dân địa phương gần nhất, chỉ tay tới vùng đất cần hỏi tên và nhắc lại rất to cái mà người dân địa phương đã nói và sau đó ghi lại như đó là tên của vùng đất ấy. Bán đảo Yucatán đã được đặt tên theo cách này, giống như tên gọi của Nome, Alaska .

  • Monmonier, Mark (1991). How to Lie with Maps. Nhà xuất bản Đại học Chicago. ISBN 0-226-53421-9.
  • Pickles, John (2003). A History of Spaces: Cartographic Reason, Mapping, and the Geo-Coded World. Taylor & Francis, Inc. ISBN 0-415-14497-3.

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Rate this post