Có cả bà Đồng và ông Đồng, nhưng bà Đồng vẫn chiểm số đông. Vậy họ là ai ? Họ không phải là những người tự nguyện trở thành bà Đồng, ông Đồng, mà tuyệt đại đa số là do thực trạng bản thân thúc ép, do di truyền gia tộc hay bản tính có căn đồng. Người nào có “ căn ” mà chưa ra trình Thánh thì thường bị bệnh tật, ốm đau, mà đây là thứ bệnh “ âm ”, chữa chạy bằng thuốc thang không khỏi hay làm ăn thất bát, thua thiệt. Dân gian gọi hiện tượng kỳ lạ này là “ cơ đày ”, tức người đang bị Thánh đày ải. Ra đồng rồi thì thường sức khoẻ hồi sinh, làm ăn được hanh thông .
Những bà Đồng, ông Đồng thường có tâm tính khác người : nhạy cảm, dễ biến hóa, quyết đoán, không ít người trong họ, nhất là ông Đồng thường là “ ái nữ ”. Bởi thế dân gian hay nhận xét ai đó “ tính đồng bóng ” hay trông “ đồng cô quá ” !
Bạn đang đọc: Lên Đồng là gì?
( Ảnh : TL )
Khi đã bị Thánh “ bắt lính ”, tức ra trình đồng rồi thì hàng năm, tuỳ theo lịch tiết, đặc biệt quan trọng là vào dịp “ tháng Tám giỗ cha, tháng Ba giỗ mẹ ”, những bà Đồng, ông Đồng thường phải tổ chức triển khai lễ Lên đồng. Trong nghi lễ như vậy, theo ý niệm dân gian, những vị Thánh từ những miền khác nhau của thiên hà bay về nhập hồn vào thân xác những bà, ông Đồng. Các bạn hãy chú ý, khi những vị thánh nhập đồng thường mặc những lễ phục với sắc tố khác nhau : màu đỏ, màu trắng, màu vàng hay màu xanh. Mỗi màu tượng trưng cho một miền của ngoài hành tinh : Miền trời, tượng trưng bằng màu đỏ ( Thiên phủ ), miền đất là màu vàng ( Địa phủ ), miền sông biển là màu trắng ( Thoải phủ ), miền rừng núi là màu xanh ( Thượng ngàn ). Rồi những vị thánh trong 4 phủ ấy lại chia thành hàng : Cao nhất là Thánh mẫu ( Tứ vị Thánh mẫu ), sau đó là hàng Quan ( Ngũ vị quan lớn ), Chầu ( Tứ vị Chầu bà ), ông Hoàng ( Ngũ vị ông Hoàng ), Cô ( thập nhị Vương cô ), Cậu ( thập vị Vương cậu ), tổng số có đến 50-60 vị. Tuy nhiên, không phải toàn bộ những vị Thánh Tứ phủ đều nhập đồng, mà chỉ có một số ít, nhiều nhất là 36 vị trong 36 giá đồng. Bình thường chỉ xấp xỉ 20 vị Thánh nhập trong một nghi lễ lên đồng .
Nghi lễ Lên đồng diễn ra ở những Điện, Đền, Phủ, nơi thờ những vị Thánh của Đạo Mẫu Tứ phủ. Khi lên đồng, với những mức độ khác nhau, những bà Đồng hay ông Đồng đều phải tự đưa mình vào trạng thái ngây ngất ( Estacy ), với sự trợ giúp của âm nhạc, lời hát Văn rộn ràng, múa nhảy sôi động, sắc tố bùng cháy rực rỡ, rượu, thuốc, hương hoa ngào ngạt … Khi vị Thánh nào nhập, thì phải mặc lễ phục của vị Thánh đó. Lễ phục Thánh Quan uy nghi, lễ phục Chầu bà mang đầy sắc tố của dân tộc thiểu số, lễ phục của Ông Hoàng phong nhã, lễ phục của Thánh Cô tha thướt, lễ phục Thánh Cậu mang vẻ nghịch ngợm. Thậm chí sắc tố những lễ vật dâng Thánh trong buổi lễ cũng phải tương thích với màu biểu trưng của những phủ của vị Thánh đó .
( Ảnh : TL )
Nhộn nhịp nhất trong nghi lễ Lên đồng là khi những vị Thánh phát lộc và phán truyền. Lộc Thánh bằng tiền, vật phẩm ( hoa quả, bánh trái, đồ vật … ) mà theo ý niệm dân gian, là thứ thiêng liêng “ Một chút lộc Thánh còn hơn gánh lộc trần ”. Những lời phán truyền về tiền vận, hậu vận, những nghi lễ hóa giải cũng làm yên lòng những con nhang đệ tử ! Kết thúc nghi lễ Lên đồng khi nào cũng là bữa ăn cộng cảm của những con nhang đệ tử, coi đó như là lộc Thánh ban mà ai cũng hồ hởi muốn tận thưởng !
Lên đồng là một nghi lễ đặc trưng của Đạo Mẫu Tứ phủ của người Việt ở cả miền Bắc và Nam, cả vùng xuôi và miền núi. Gốc của Đạo Mẫu và Lên đồng của người Việt là ở miền Bắc, Open muộn nhất cũng từ thời Hậu Lê ( thế kỷ XVI ), sau này theo chân của người di dân vào miền Nam và lên Tây Nguyên. Lên đồng ở Bắc Bộ mang tính tầm cỡ, uy nghi, khuôn phép, lên đồng ở Nam Bộ, nhất là TP HCM thì cởi mở, vui nhộn, dân dã hơn. Ở Huế, ngoài kiểu lên đồng nghi lễ, còn có lên đồng tập thể, gọi là Đồng vui, nhất là vào dịp tháng ba giỗ Thánh Mẫu Mẫu Thiên Ya Na, rước Mẫu trên sông Hương về Điện Hòn Chén .
( Ảnh : TL )
Lên đồng của người Việt tuy mang nhiều nét đặc trưng, nhưng xét về kiểu loại thì cũng không phải là đặc hữu. Nếu không kể việc người Việt hiện tại mang nghi lễ Lên đồng ra khắp thế giói : Mỹ, Pháp, Đức, Anh, xứ sở của những nụ cười thân thiện, nước Australia … thì Lên đồng cũng là một trong những dạng thức của tín ngưỡng Shaman, thông dụng khắp những dân tộc bản địa trên hành tinh, phát sinh thời kỳ xã hội bộ lạc, nhưng nay, trong điều kiện kèm theo xã hội đô thị hoá, hiện đại hoá thì lại có cơ bùng phát trở lại, coi đó như thể phương pháp giải toả những dồn nén, bức xúc ( stress ) của con người, nhất là trong thiên nhiên và môi trường kinh tế thị trường và xã hội đô thị tân tiến. Bởi suy cho cùng, Lên đồng chính là phương cách giúp những người có những lệch chuẩn về tâm sinh lý có cơ tái hoà nhập hội đồng. Tất nhiên, bên cạnh những giá trị xã hội và văn hoá đó, Lên đồng cũng tích hợp vào nó những “ bụi bờ ”, mà cái đó hầu hết do người ta tận dụng nghi lễ này vì quyền lợi cá thể mình .
Bảo Khánh
Source: https://blogchiase247.net
Category: Hỏi Đáp
