Y học là khoa học ứng dụng liên quan đến chẩn đoán, tiên lượng, điều trị và phòng ngừa bệnh tật. Y học gồm nhiều phương pháp chăm sóc sức khỏe vốn liên tục phát triển với mục đích duy trì, hồi phục sức khỏe từ việc phòng ngừa và chữa bệnh. Y học hiện đại áp dụng khoa học y sinh, nghiên cứu y sinh, y sinh học di truyền và công nghệ y tế để chẩn đoán, điều trị và ngăn ngừa chấn thương và bệnh tật thông qua thuốc men, phẫu thuật hoặc liệu pháp phong phú như tâm lý trị liệu, nẹp, thiết bị y tế, dược chất sinh học, trị liệu bức xạ,…[1]
Y học đã tồn tại từ hàng ngàn năm trước, phần lớn lịch sử coi đây lại là một môn nghệ thuật, có mối liên hệ chặt chẽ với tôn giáo và triết học theo từng bản sắc văn hóa địa phương. Ví dụ, thầy sắc thuốc sẽ cầm dược liệu thảo mộc và cầu nguyện để chữa bệnh, hoặc triết gia và bác sĩ thời cổ đại sẽ trích máu dựa trên thuyết thể dịch (humorism). Thế kỷ gần đây, kể từ khi khoa học hiện đại ra đời, y học là sự kết hợp giữa nghệ thuật và khoa học (cả nghiên cứu ban đầu và ứng dụng, một dạng phân ngành của khoa học y tế). Mặc dù kỹ thuật khâu khi phẫu thuật mang tính nghệ thuật, chỉ được học thông qua thực hành, nhưng kiến thức sinh học tế bào và y học phân tử sẽ bổ trợ kiến thức cho các bác sĩ khi thực hành.
Từ “y học” trong tiếng Anh là “medicine” có nguồn gốc từ tiếng Latin là “ars medicina”, nghĩa là “nghệ thuật chữa bệnh”.[2][3]
Bạn đang đọc: Y học – Wikipedia tiếng Việt
Dù công nghệ tiên tiến y học cũng như sự trình độ hóa ngành y đã tăng trưởng thành trụ cột nền y học văn minh nhưng vì giải pháp chữa trị trực tiếp giữa bác sĩ và bệnh nhân vẫn hiệu suất cao giúp giảm thiểu đau bệnh nên chúng cần liên tục triển khai, trải qua việc chăm sóc đến xúc cảm cũng như lòng trắc ẩn nói chung của con người. [ 4 ]Song hành với y học tân tiến còn có y học truyền thống và y học dân gian. Ví dụ, vật chứng về tính hiệu suất cao liệu pháp châm cứu có sự ” biến hóa và không đồng nhất ” so với thực trạng bệnh tật đơn cử, [ 5 ] nhưng lại bảo đảm an toàn khi một học viên qua đào tạo và giảng dạy thực hành thực tế trên người. [ 6 ]
Lang băm ám chỉ người hoặc thao tác chữa bệnh, không phân biệt việc đây là hành động tiền khoa học (y học cổ truyền và y học dân gian) hay giả khoa học hiện đại. Ví dụ,phương pháp nắn chỉnh cột sống (chiropractic) phủ nhận hoàn toàn lý thuyết mầm bệnh của khoa học hiện đại.
Mục lục nội dung
Lịch sử y học[sửa|sửa mã nguồn]
Cho đến nay, nhiều tác giả cho rằng lịch sử dân tộc y học hoàn toàn có thể đã sinh ra cùng với lịch sử vẻ vang phát sinh bệnh tật và lịch sử dân tộc người thầy thuốc. Trong hang Ba bạn bè ( La Grotte des Trois Frères ) người ta đã tìm được bức vẽ cách đây khoảng chừng 17 ngàn năm miêu tả một phù thủy đầu hươu đang chữa bệnh .Y học thời tiền sử dùng thảo mộc, thể tạng động vật hoang dã hay khoáng chất để chữa trị mà nhiều khi chúng được người chữa trị ( như tu sĩ, thầy thuốc ) miêu tả như thể những chất thần diệu. Ngành nhân y học ( tiếng Anh : medical anthropology ) nghiên cứu và điều tra những mạng lưới hệ thống y học thời tiền sử cùng quan hệ của chúng với xã hội con người .Y khoa sơ khởi được ghi nhận từ lâu trong nhiều nền văn minh cổ như Ấn Độ, Ai Cập, Nước Trung Hoa hay Hy Lạp. Ông Hippocrates được xem là tổ sư của ngành y mà thừa kế ngày này là y học phương Tây hay Tây y. [ 7 ] [ 8 ], còn ông Galen đã đặt nền tảng tăng trưởng cho lý luận y khoa. Sau khi đế chế La Mã sụp đổ và mở màn thời Trung Cổ, những lương y trong quốc tế đạo Hồi đã kế tục và tạo nên bước nâng tầm lớn cho ngành nhờ được tương hỗ từ bản dịch sang tiếng A rập những khu công trình của Hippocrates và Galen. Nhiều lương y tiên phong nổi tiếng là người A Rập, như ông Avicenna được gọi là ” tổ sư y học văn minh “, [ 9 ] [ 10 ] ông Abulcasislà tổ sư ngành phẫu thuật, ông Avenzoar là tổ sư ngành phẫu thuật thực nghiệm, ông Ibn al-Nafis là tổ sư ngành sinh lý học circulatory physiology, và ông Averroes. [ 11 ] Còn ông Rhazes sáng lập ngành nhi khoa là người tiên phong phản biện thuyết Grecian về humorism vẫn ảnh hưởng tác động đến y học phương Tây thời Trung đại .Ngành y sinh học tân tiến theo tiêu chuẩn khoa học ( hiệu quả nghiên cứu và điều tra hoàn toàn có thể kiểm tra và tái lập ) sinh ra đã thay thế sửa chữa Tây y truyền thống lịch sử vốn dựa vào thảo dược. Mốc thời hạn ghi lại ngành y hiện đại hình thành là khi Robert Koch phát hiện sự lây bệnh do vi trùng khoảng chừng năm 1880 và sự sinh ra của thuốc kháng sinh năm 1900. Thời kì tân tiến khởi đi từ cuối thế kỷ XVIII tại châu Âu đã sinh ra nhiều tên tuổi có góp phần nền tảng cho ngành y, ví dụ điển hình tại Đức và Áo có Rudolf Virchow, Wilhelm Conrad Röntgen, Karl Landsteiner, Otto Loewi ; tại Anh có Alexander Fleming, Joseph Lister, Francis Crick ; tại Hoa Kỳ có William Williams Keen, Harvey Cushing, William Coley, James D. Watson ; tại Pháp có Jean-Martin Charcot, Claude Bernard, Paul Broca và nhiều người ở những nước khác .Khi khoa học kĩ thuật tăng trưởng thì ngành y ngày càng dựa vào dược phẩm nhiều hơn, ngành dược học bắt nguồn từ thảo dược sinh ra và đến ngày này nhiều loại thuốc vẫn được bào chế từ thực vật ( như atropine, ephedrine, warfarin, aspirin, digoxin, vinca alkaloids, taxol, hyoscine … ) mà loại tiên phong tên arsphenamine / Salvarsan do ông Paul Ehrlich tìm ra năm 1908 khi ông nhận thấy vi trùng nhiễm độc chất nhuộm nhưng tế bào người lại không bị. Hai ông Edward Jenner và Louis Pasteur tìm ra vắc-xin ( vaccine ). Loại kháng sinh tiên phong do người Pháp chế ra có tên gọi thuốc sulfa có nguồn gốc từ thuốc nhuộm azo. Nhiều rắc rối mở màn phát sinh từ đấy. Khoa công nghệ sinh học văn minh gật đầu việc bào chế thuốc nhắm đến một quy trình sinh lý đơn cử nhưng đôi lúc cũng bào chế thuốc sao cho thích ứng với khung hình nhằm mục đích tránh tính năng phụ của thuốc .Y học thực chứng là một trào lưu hiện thời có mục tiêu thiết lập quá trình chẩn trị hiệu suất cao nhất bằng giải pháp ” xét duyệt có mạng lưới hệ thống ” ( tiếng Anh : systematic review ) và ” phân tích lượng lớn ” ( meta-analysis ) theo khoa thống kê. Nó tăng trưởng nhờ văn minh của khoa học thông tin văn minh giúp tích lũy và nghiên cứu và phân tích khối lượng tài liệu, dẫn chứng rất lớn theo quy chuẩn, sau đó thông dụng cho những nơi làm dịch vụ chăm nom sức khỏe thể chất hay phòng trị bệnh. Một nan đề cho chiêu thức ” tối ưu ” này là nó hoàn toàn có thể bị xem là cách tiếp cận có tính ” tiểu thuyết “, nghĩa là sẽ tạo ra nhiều nhìn nhận khác nhau. Báo cáo của chương trình hợp tác Cochrane là trào lưu chủ trương quan điểm này năm 2001 cho biết trong 160 bản ” xét duyệt có mạng lưới hệ thống ” của Cochrane, địa thế căn cứ vào hai người nhận xét, thì có 21,3 % dẫn chứng không khá đầy đủ, 20 % không công hiệu và 22,55 % vật chứng là dương thế. [ 12 ]
Thao tác lâm sàng[sửa|sửa mã nguồn]
Những bước cơ bản nhất để thiết lập một chẩn đoán y khoa là Hỏi, Nhìn, Sờ, Gõ, Nghe trong Y học tân tiến ( Tây y ) hoặc Tứ chẩn là Vọng chẩn ( nhìn ), Văn chẩn ( nghe ), Vấn chẩn ( hỏi ) và Thiết chẩn ( sờ nắn, bắt mạch ) trong Y học truyền thống. Một khi đã có chẩn đoán sơ bộ từ việc thăm khám lâm sàng nói trên, người thầy thuốc hoàn toàn có thể quyết định hành động điệu trị ngay hoặc đề xuất một số ít xét nghiệm cận lâm sàng khác để xác lập chẩn đoán hoặc loại trừ chẩn đoán. Các xét nghiệm cận lâm sàng thường được dùng trong chẩn đoán là huyết học, sinh hóa, hình ảnh học, vi sinh vật học, tế bào học, giải phẫu bệnh, thăm dò công dụng và hoàn toàn có thể là những xét nghiệm hạng sang hơn như di truyền học .Trong kĩ thuật điều trị, bác sĩ tiếp xúc bệnh nhân và dùng giải pháp chẩn đoán gồm dự chẩn, ngăn ngừa, trị bệnh ; hay còn được gọi bằng thuật ngữ ” quan hệ người bệnh-thầy thuốc “, nghĩa là bác sĩ thao tác với bệnh nhân dựa trên bệnh sử, bệnh án của họ bằng vấn chẩn [ 13 ] rồi khám tổng quát bằng một số ít y cụ thường thì như ống nghe, thiết bị nội soi. Sau khi vấn chẩn tìm triệu chứng và khám để tìm tín hiệu bệnh, bác sĩ thường ý kiến đề nghị bệnh nhân làm vài xét nghiệm như thử máu, làm sinh thiết hoặc kê đơn thuốc hay là phép điều trị khác nữa .Nhiều chiêu thức chẩn đoán chuyên biệt được dùng nghiên cứu và phân tích bệnh tình trên cơ sở thông tin cung ứng. Trong buổi vấn chẩn điều rất quan trọng là tích lũy được cụ thể nhất mọi tài liệu tương quan đến bệnh nhân để có được thông tin trung thực nhất, sau đó hiệu quả vấn chẩn được ghi vào bệnh án. [ 14 ] Các bước tiếp nối hoàn toàn có thể ngắn hơn nhưng cũng tuân theo quá trình cơ bản như vậy .
Các ngành y học[sửa|sửa mã nguồn]
Giải phẫu học là nghiên cứu cấu trúc thể chất của sinh vật. Ngược lại với giải phẫu học vĩ mô hoặc tổng thể, tế bào học và mô học liên quan đến cấu trúc vi mô.
Giải phẫu học còn nghiên cứu về các cơ quan của con người.
Hóa sinh học là nghiên cứu về hóa học diễn ra trong sinh vật sống, đặc biệt là cấu trúc và chức năng của các thành phần hóa học của chúng.
Cơ sinh học (Biomechanics là nghiên cứu cấu trúc và chức năng của các hệ thống sinh học bằng các phương pháp của Cơ học,
Chức năng hoạt động và nguyên lý hoạt động của một loài vật
Thống kê sinh học (Biostatistics) là việc áp dụng thống kê vào các lĩnh vực sinh học theo nghĩa rộng nhất. Kiến thức về thống kê sinh học rất cần thiết trong công tác lập kế hoạch, đánh giá và giải thích kết quả nghiên cứu y khoa. Nó cũng là môn căn bản cho dịch tễ học và y học dựa trên bằng chứng.
Lý sinh học là một khoa học liên ngành sử dụng các phương pháp vật lý và hóa học vật lý để nghiên cứu hệ thống sinh học.
Tế bào học là nghiên cứu vi mô của tế bào, cách hoạt động của tế bào.
Phôi thai học là nghiên cứu sự phát triển sớm của các sinh vật.Quá trình phát triển của một phôi thai và những vấn đề gây ra các dị tật cho phôi thai cũng cần nghiên cứu.
Nội tiết học là nghiên cứu về hoóc môn và các ảnh hưởng của chúng trên cơ thể động vật.
Dịch tễ học là nghiên cứu sự phát triển về số lượng của quá trình bệnh, và bao gồm, không chỉ giới hạn ở việc nghiên cứu dịch bệnh.Nghiên cứu quá trình ủ và phát bệnh, nghiên cứu thuốc chữa.
Di truyền học là nghiên cứu về gien và vai trò của chúng trong việc thừa kế sinh học.
Mô học là nghiên cứu cấu trúc của các mô sinh học bằng kính hiển vi ánh sáng, kính hiển vi điện tử và mô miễn dịch.
Miễn dịch học là nghiên cứu về hệ miễn dịch, bao gồm hệ miễn dịch bẩm sinh và thích ứng ở người.
Vật lý y tế là nghiên cứu ứng dụng các nguyên lý vật lý trong y học.
Vi sinh vật học là nghiên cứu về các vi sinh vật, bao gồm các nguyên sinh, vi khuẩn, nấm và virut.
Sinh học phân tử là nghiên cứu cơ sở phân tử của quá trình nhân bản, sao chép và chuyển dịch những vật liệu di truyền.
Khoa học tâm thần bao gồm những ngành khoa học có liên quan đến việc nghiên cứu hệ thống thần kinh. Trọng tâm chính của khoa học tâm thần là sinh học và sinh lý học của bộ não con người và tủy sống. Một số chuyên khoa lâm sàng liên quan bao gồm thần kinh, phẫu thuật thần kinh và tâm thần.
Khoa học dinh dưỡng (trọng tâm lý thuyết) và chế độ ăn kiêng (trọng tâm thực hành) là nghiên cứu về mối quan hệ giữa thức ăn và thức uống với sức khoẻ và bệnh tật, đặc biệt trong việc xác định chế độ ăn tối ưu. Trị liệu dinh dưỡng y học được các chuyên gia dinh dưỡng thực hiện và được quy định cho bệnh tiểu đường, bệnh tim mạch, trọng lượng và rối loạn ăn uống, dị ứng, suy dinh dưỡng, và các bệnh ung thư.
Bệnh học như một khoa học là nghiên cứu về bệnh tật – nguyên nhân, tiến trình, sự tiến triển và sự giải quyết của bệnh.
Dược học là nghiên cứu về thuốc và các tương tác của chúng và cũng cần nghiên cứu các dược liệu cần thiết để bào chế thuốc, những người tạo ra các loại thuốc bào chế mới gọi là Dược Sĩ.
Quang sinh học (Photobiology) là nghiên cứu tương tác giữa bức xạ không ion hóa và sinh vật sống.
Sinh lý học là nghiên cứu về chức năng bình thường của cơ thể và các cơ chế điều tiết cơ bản.
Sinh học phóng xạ (Radiobiology) là nghiên cứu về tương tác giữa bức xạ ion hoá và sinh vật sống.
Độc tố học là nghiên cứu các tác động nguy hại của thuốc và chất độc tác động lên cơ thể của sinh vật.
Sinh học nguyên tử BEAR (Biological Effects of Atomic Radiation) là nghiên cứu các tác dụng sinh học của nguyên tử bức xạ
Xem thêm: PAGES là gì? -định nghĩa PAGES
Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]
Source: https://blogchiase247.net
Category: Hỏi Đáp
